ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΕΕ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΗΜΟΥ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ
Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, ως ο πλέον επίσημος τεχνικός σύμβουλος και αρωγός της Πολιτείας, αποτελεί το «συνδετικό κρίκο» της επιστημονικής κοινότητας με την Πολιτεία και το όλο κοινωνικό σύνολο. Ανάμεσα σε άλλα, έχει και ως σκοπό να παρατηρεί τις επιστημονικές και κοινωνικές εξελίξεις ώστε να αναδεικνύει οποιοδήποτε σχετικό επιστημονικό, τεχνικό, τεχνοοικονομικό, ή αναπτυξιακό θέμα που ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο, να διατυπώνει τεκμηριωμένες απόψεις και λύσεις ακόμη και με δική του πρωτοβουλία, να υπερασπίζεται το αντικειμενικά δίκαιο και σωστό αλλά και να ενημερώνει την κοινή γνώμη με ανακοινώσεις, δημοσιεύσεις, εκδόσεις ή με άλλο πρόσφορο τρόπο για οποιοδήποτε θέμα της αρμοδιότητάς του, εκλαϊκεύοντας και βοηθώντας στην ευρύτερη κατανόηση των σχετικών θεμάτων και προβλημάτων.
Προς όφελος λοιπόν της κοινωνίας και του περιβάλλοντος, ο Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός του κράτους, οφείλει να κινηθεί σε τέτοια κατεύθυνση όπου θα διασφαλίζει την προστασία του φυσικού αλλά και του δομημένου περιβάλλοντος και θα διασφαλίζει και θα εξελίσσει την κοινωνία στο πλαίσιο της αξιοβίωτης ολοκληρωμένης ανάπτυξης. Αυτές ακριβώς οι ανάγκες, αποτελούν τον πυλώνα που έκανε επιτακτική την ανάγκη του Πολεοδομικού Σχεδιασμού, μέσω πλέον των νεοσύστατων Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (Τ.Π.Σ.) τα οποία πραγματοποιούνται σε όλους τους Δήμους της χώρας.
Με γνώμονα αυτόν ακριβώς τον πολυδιάστατο ρόλο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, το Περιφερειακό Τμήμα Αιτωλοακαρνανίας όρισε μέλη του με σκοπό να αναλύσουν τα προτεινόμενα σενάρια τα οποία αναλύονται στην οικεία μελέτη του αναδόχου μελετητή ο οποίος ανέλαβε να την εκπονήσει.
Το νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Ξηρομέρου, εφόσον εγκριθεί και εφαρμοστεί ορθά, σίγουρα θα αποτελεί ένα τεράστιο «εργαλείο» το οποίο θα συμβάλλει αποφασισικότατα στην οικονομική ανάπτυξη, στην περιβαλλοντική αναβάθμιση και στην αλληλέγγυα και κοινωνική συνοχή.
Γενικές Παρατηρήσεις και Στρατηγικές Κατευθύνσεις
Το Τ.Π.Σ. της Αμφιλοχίας εντάσσεται στο εθνικό πρόγραμμα χωρικού σχεδιασμού «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» και σηματοδοτεί την πρώτη ουσιαστική αναθεώρηση πολεοδομικού χαρακτήρα από τη δεκαετία του 1980. Το ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας τονίζει σθεναρά ότι βασική αποστολή του σχεδίου είναι η αποκατάσταση της χωρικής συνέχειας, η αποσαφήνιση των χρήσεων γης και η ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας με βάση τις ιδιαιτερότητες της περιοχής.
Η ολοκληρωμένη κατατεθειμένη μελέτη η οποία κατατέθηκε προς διαβούλευση, έχει κύριο γνώμονα τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου, αποτελεσματικού αλλά και συνάμα κοινωνικά αποδεκτού μοντέλου ανάπτυξης για το Δήμο Ξηρομέρου, λαμβάνοντας υπόψιν τις κατευθύνσεις του υπερκείμενου σχεδιασμού αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής. Έτσι λοιπόν, προτείνονται τρία (3) εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης του Δήμου, στοχεύοντας το κάθε ένα με τη λογική του στην σχεδόν αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη του δυναμικού του Δήμου, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν τις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές περιστάσεις.
Αρχικά, το πρώτο σενάριο (μηδενικό σενάριο) του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου, δεν προτείνει απολύτως καμία επιπλέον επέμβαση στο σχεδιασμό του Δήμου. Προτείνεται ως συνέχεια της ιδίας πορείας ανάπτυξης του Δήμου με βάση τις ήδη υπάρχουσες μελέτες οι οποίες είτε υλοποιήθηκαν είτε είναι σε φάση υλοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, εδώ προτείνεται για παράδειγμα η ολοκλήρωση της πολύ σημαντικής Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης 5β, αναβάθμιση του Λιμένα Πλατυγιαλίου, οι αναπλάσεις αστικών περιοχών κλπ. Όμως αποτελεί ένα σενάριο ανάπτυξης που στερείται πολεοδομικού σχεδιασμού και ενός ενιαίου και αποδοτικού πλαισίου χρήσεων γης, δημιουργώντας αρκετές συγχύσεις.
Αναφορικά με το δεύτερο σενάριο (ήπιο σενάριο), το οποίο εν τέλει προκρίνεται από τον ανάδοχο, ασχολείται και με την υλοποίηση και την εξέλιξη των ήδη υπαρχουσών μελετών ωστόσο αναδεικνύει κατά κύριο λόγο τα πλεονεκτήματα του Δήμου Ξηρομέρου, προσπαθεί να αξιοποιήσει και να συνδυάσει το ορεινό με το πεδινό, τον τουρισμό με την αγροτοκτηνοτροφία και την οίκηση, με όσο το δυνατόν πιο ομαλούς όρους μετάβασης και χρήσεων, προσπαθώντας παράλληλα να αποφευχθούν οι επικαλύψεις και να προστατευθούν περιοχές με αξιόλογο οικολογικό και αισθητικό ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα το βελανιδοδάσος, τα Ακαρνανικά Όρη και το φαράγγι της Βερίνας. Ακόμη, συγκεκριμενοποιεί τις χρήσεις γης σε όλην την έκταση του οικείου Δήμου ενώ συνάμα αναγνωρίζει την ελλειματική και προβληματική πολεοδόμηση, τις δυσκολίες στην καθημερινότητα των πολιτών, τα νομοθετικά κενά κλπ, προτείνοντας κάποια λύση για ένα πλήθος τέτοιων προβλημάτων. Επίσης, προωθεί τον Αστακό, τον Μύτικα και τις Φυτείες ως κέντρα που μπορούν να αναπτυχθούν υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Εν ολίγοις, εδώ προτείνεται η πολυεπίπεδη και ισόρροπη ανάπτυξη του Δήμου Ξηρομέρου μέσω του συντονισμού των φορέων σε συνεργασία με την ίδια την τοπική κοινωνία, δηλαδή «εισάγεται» ο ανθρώπινος παράγοντας στην ανάπτυξη, αναδεικνύοντας έτσι τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του εν λόγω σεναρίου.
Τέλος, το τρίτο σενάριο (παρεμβατικό σενάριο) διατηρεί και αναλύει τις βασικές αρχές και τις παρεμβάσεις του δεύτερου σεναρίου, δίνοντας όμως ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία της φύσης και της παραγωγής μέσω της γεωργικής γης, με σκοπό να αποφευχθεί μία ενδεχόμενη υποβάθμισή τους ώστε να μην υποβαθμιστεί ούτε η αγροτοκτηνοτροφία. Ακόμη, αυξάνει την έκταση προστατευόμενης γεωργικής γης και θέτει πιο αυστηρούς περιορισμούς στις επιτρεπόμενες χρήσεις. Τέλος, προτείνονται πολύ σωστές και καίριες παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο, οι ήπιες και εναλλακτικές μορφές μετακίνησης ενώ από την άλλη, καταργεί τη ζώνη υποδοχής παραγωγικών δραστηριοτήτων στην Τ.Κ. Φυτειών.
Η παρούσα ομάδα του ΤΕΕ, κατόπιν εκτεταμένης μελέτης και ανάλυσης της μελέτης του αναδόχου, προτείνει την πρόκριση του δευτέρου σεναρίου (ήπιο σενάριο) ανάμεσα στα τρία, κάνοντας συνάμα ορισμένες παρατηρήσεις και συμπληρώσεις επί του σεναρίου, ως κάτωθι.
• Χωροθέτηση Περιοχών Περιβαλλοντικής Αναβάθμισης και ιδιωτικής πολεοδόμησης (ΠΠΑΙΠ)
Στο σενάριο 2 (Ήπιο Σενάριο Βιώσιμης Ισόρροπης Ανάπτυξης) καθορίζονται δύο περιοχές ως κατάλληλες για την εφαρμογή του μηχανισμού των ΠΠΑΙΠ και συγκεκριμένα οι: 1) Ζώνη νοτιοδυτικά του Αγίου Αθανασίου, σε απόσταση περίπου 2.700μ. σε επαφή με το ανατολικό όριο της επαρχιακής οδού Μύτικα – Αστακού, συνολικής έκτασης περίπου 470στρ. και 2) Ζώνη νοτιανατολικά του οικισμού Βάρνακας σε απόσταση περίπου 700μ., συνολικής έκτασης περίπου 270στρ.
Με δεδομένο ότι ο μηχανισμός των ΠΠΑΙΠ αποτελεί το πολεοδομικό εργαλείο που επιτρέπει σε ιδιοκτήτες μεγάλης ιδιωτικής έκτασης, εκτός σχεδίου πόλης, να δημιουργήσουν μια οργανωμένη και πολεοδομημένη περιοχή και να αξιοποιήσουν την ιδιοκτησία τους σύμφωνα με τις ανάγκες της τουριστικής και παραθεριστικής δόμησης προτείνεται η αποσαφήνιση των όρων πολεοδόμησης των περιοχών αυτών και ο καθορισμός συγκεκριμένων χρήσεων γής που θα οδηγήσει στην ισόρροπη ανάπτυξη της περιοχής, με γνώμονα την προστασία και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος.
• Οριοθέτηση υδατορεμάτων
Στο σενάριο 2 (Ήπιο Σενάριο Βιώσιμης Ισόρροπης Ανάπτυξης) επιλέγεται ως παρέμβαση η προσωρινή οριοθέτηση των υδατορεμάτων σε νέους οικισμούς προς οριοθέτηση και στις νέες περιοχές προς πολεοδόμηση.
Με δεδομένο ότι υπάρχουν υδατορέματα μη οριοθετημένα σε πολλά σημεία του Δήμου Ξηρομέρου όπως π.χ. στην περιοχή Παλιόβαρκα δυτικά του Μύτικα (ΠΕΧ5), εντός του αστικού ιστού του Αστακού κ.α., τα οποία επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη και την ασφαλή διαβίωση των κατοίκων, προτείνουμε η οριοθέτηση να συμπεριλάβει το σύνολο των υδατορεμάτων του Δήμου και να θέσει τις βάσεις για να προχωρήσει μετέπειτα η διευθέτηση αυτών.
• Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ)
Προτείνεται η αδειοδότηση νέων υποψήφιων μελλοντικών σταθμών, παραπλεύρως και σε γειτνίαση με τους υφιστάμενους αιολικούς σταθμούς και σε ποσοστό έως 30% του υπολειπόμενου διαθέσιμου αιολικού δυναμικού, με σκοπό την ενεργειακή μεν αναβάθμιση της περιοχής με ταυτόχρονη προστασία της υφιστάμενης χλωρίδας και πανίδας αλλά την ελαχιστοποίηση της οπτικής όχλησης που προκαλείται από την εκτεταμένη χρήση ανεμογεννητριών. Παράλληλα, προτείνονται αντισταθμιστικά οφέλη για τους δημότες οι οποίοι προτείνεται να απολαμβάνουν ενεργειακό απόθεμα από τις εν λόγω εγκαταστάσεις στα όρια του Δήμου με κάθε νέα αδειοδότηση.
• Οργάνωση του εξωαστικού χώρου
Με το προτεινόμενο σενάριο 2 του ΤΠΣ Ξηρομέρου ο εξωαστικός χώρος του Δήμου Ξηρομέρου οργανώνεται στις εξής περιοχές:
ΠΕΚ: Περιοχές που υπάγονται σε ειδικά καθεστώτα προστασίας όπως αρχαιολογικοί χώροι, δασικές εκτάσεις, καταφύγια άγριας ζωής κ.α.
ΠΕΠ: Περιοχές που καθορίζονται ως χρήζουσες ειδικής προστασίας, βάσει των ιδιαίτερων φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων που διαθέτουν.
ΠΕΧ: Περιοχές εκτός σχεδίου που δεν εντάσσονται στις οικιστικές περιοχές ή στις παραπάνω κατηγορίες και για τις οποίες καθορίζονται ειδικοί περιορισμοί στις χρήσεις γης και τους όρους δόμησης.
Η σωστή οργάνωση του εξωαστικού χώρου θα παίξει κομβικό ρόλο στην βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη του τόπου και θα ενισχύσει την πολυκεντρική ανάπτυξη του Δήμου. Με βάση τα παραπάνω προτείνεται για συγκεκριμένες περιοχές του εξωαστικού χώρου τα εξής:
1. Π.Ε.Κ.1 Περιοχές που εμπίπτουν στις διατάξεις της αρχαιολογικής νομοθεσίας : Προτείνεται να αποσαφηνιστεί με ακρίβεια ποιες χρήσης γης θα επιτραπούν σε κάθε περιοχή και ποιες θα αποκλείονται σύμφωνα με το Π.Δ. 59/2018.
2. Π.Ε.Χ. 3: Περιαστική Ζώνη : Στην συγκεκριμένη ζώνη περιοχής στον Μύτικα, κρίνεται απαραίτητο ανάλογα με την κατεύθυνση χρήσεων που θα δοθεί (αγροτική ή οικιστική) να οριστούν με ακρίβεια οι συγκεκριμένες χρήσεις γης σύμφωνα με το Π.Δ. 59/2018.
3. Π.Ε.Χ. 5: Τουρισμός ‐ Αναψυχή: Προτείνουμε πολεοδόμηση στο παράκτιο μέτωπο ανατολικά του Μύτικα και σε αυτό του Αστακού με διάνοιξη δρόμων, δικτύων κοινής ωφέλειας και δημιουργία αντιπυρικών ζωνών πέριξ των οικισμών. Ειδικά στο κομμμάτι της «Παλιόβαρκας» είναι αναγκαία η άμεση δημιουργία των άνωθεν λόγω ατύπου οικιστικής πύκνωσης και αισθητικής παρακμής. Επίσης προτείνεται ο καθορισμός των χρήσεων γής σύμφωνα με το άρθρο 5 του Π.Δ. 59/2018 να περιοριστεί σε χρήσεις που δεν θα είναι αντικρουόμενες για την ισόρροπη ανάπτυξη και τουριστική αναβάθμιση όπως π.χ. κατοικία - καζίνο.
• Διεύρυνση παροχής ειδικών κινήτρων
Παρατηρείται ότι ο πληθυσμός του Δήμου είναι γενικά πολύ μικρός αριθμητικά. Μάλιστα, μειώνεται δραματικά και συνεχόμενα επειδή κυρίως η νεολαία κατευθύνεται κατά κύριο λόγο σε πιο μεγάλα και γειτονικά αστικά κέντρα (Αγρίνιο, Αμφιλοχία, Μεσολόγγι). Αυτό δείχνει ότι τα αστικά κέντρα του Δήμου (Αστακός και Μύτικας), δεν είναι ικανά να «κρατήσουν» τον πληθυσμό τους. Για το λόγο αυτό και λαμβάνοντας υπόψιν την αναπτυξιακή λογική του επικρατούντος δεύτερου σεναρίου, προτείνουμε την παροχή ειδικών κινήτρων, όπως φοροελαφρύνσεις άσκησης «επιχειρείν», η παραχώρηση δημοτικών και δημόσιων χώρων υπό όρους σε ιδιώτες εφόσον πρώτα αξιολογηθεί το πλάνο τους από κάποια αρμόδια δημοτική επιτροπή, η αυξημένη επιδότησή σε χρηματοδοτικά εργαλεία-προγράμματα για μετεγκατάσταση επιχειρήσεων που θα απαιτηθεί στην τροποποίηση των χρήσεων γής π.χ συνεργεία αυτοκινήτων, ελαιοτριβεία, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κ.ά.
• Ανάδειξη Φυτειών σε τοπικό διοικητικό κέντρο
Προτείνεται η οριοθέτηση του οικισμού Φυτειών με ΦΕΚ και ο καθορισμός των χρήσεων γής στην κτηματική της περιφέρεια καθώς και η προώθηση κοινωνικών και οικονομικών κινήτρων (ανάπτυξη και εξέλιξη συστήματος πρωτοβάθμιας υγείας και παιδείας), με σκοπό την αύξηση του πληθυσμού της Τ.Κ. Φυτειών ώστε να εγκατασταθούν επιπλέον διοικητικές υπηρεσίες και να αναπτυχθεί και ο πρωτογενής τομέας επί του οικισμού, δράσεις οι οποίες είναι ικανές να αναδείξουν τις Φυτείες σε τοπικό διοικητικό κέντρο. Παράλληλα, θα πρέπει να οριοθετηθούν οι τρεις (3) μη οριοθετημένοι οικισμοί του Δήμου (Φυτείες, Παναγούλα και Βαλτί).
• Παναγούλα Δ.Ε. Αλυζίας
Προτείνεται η οριοθέτηση του οικισμού της Παναγούλας, σε περίπτωση επανεξέτασης του φαινομένου της κατολίσθησης, λόγω αυξημένης οικιστικής ανάπτυξης και τουριστικού ενδιαφέροντος καθώς και η ένταξη προς πολεοδόμηση μέσω ΕΠΣ Δήμου.
• Πεζοδρόμηση παραλιακών μετώπων
Στο σενάριο 3 (Παρεμβατικό Σενάριο Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Γεωργικής Γης) επιλέγεται ως παρέμβαση η πλήρης πεζοδρόμηση των παραλιακών μετώπων των οικισμών Μύτικα και Αστακού, μετά την διάνοιξη οδών που προβλέπονται από τα αντίστοιχα Ρυμοτομικά Σχέδια, για την εξασφάλιση εναλλακτικών διαδρομών των οχημάτων. Προτείνεται η ένταξη του παραπάνω στο προτεινόμενο σενάριο 2, υπό προϋποθέσεις μετά την σύνταξη των απαιτούμενων μελετών, καθώς θα αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων και θα λειτουργήσει ως φάρος τουριστικής ανάπτυξης και όχι μόνο.
• Χωρικό πλαίσιο για Α.Π.Ε.
Προτείνεται η δημιουργία χάρτη οριοθέτησης Α.Π.Ε. που θα καθορίζει με σαφήνεια τις παραπάνω εγκαταστάσεις σύμφωνα με περιβαλλοντικά, κοινωνικά και χωρικά κριτήρια καθώς και μελετή κορεσμού της περιοχής σε ΑΠΕ και μελέτη φέρουσας ικανότητας περιοχών υποδοχής. Τα παραπάνω θα αποτρέψουν την ανεξέλεγκτη χωροθέτηση εγκαταστάσεων Α.Π.Ε., θα περιορίσουν την αλλοίωση της γεωμορφολογίας της περιοχής και θα προστατεύσουν το φυσικό και αισθητικό περιβάλλον.
• Οριοθέτηση ζωνών οικισμών Δήμου (ΦΕΚ 194/Δ/2025)
Προτείνεται μέσω επιτροπής καταρτισμένου επιστημονικού δυναμικού του ΤΕΕ να καθοριστούν οι ζώνες Α, Β και Β1 που καθορίζει το ΦΕΚ 194/Δ’/2025 σε όλους τους οικισμούς του Δήμου Ξηρομέρου, λαμβάνοντας υπόψιν τις γεωγραφικές και οικιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, με σκοπό την προστασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη αυτών.
• GIS Δήμου Ξηρομέρου
Προτείνεται η δημιουργία χάρτη χρήσεων γης σε όλο το Δήμο Ξηρομέρου μέσω συστήματος συλλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάλυσης και παρουσίασης γεωγραφικών δεδομένων με σκοπό τη σύνδεση χωρικών δεδομένων με περιγραφικά δεδομένα και την παροχή ολοκληρωμένης χωρικής ανάλυσης και υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων σε διάφορους τομείς όπως η πολεοδομία και η πολιτική προστασία.
• Πολιτική προστασία
Προτείνεται η αδειοδότηση και η παροχή κινήτρων εκτροφής βοοειδών και αμνοεριφίων με σκοπό τη φυσική αποψίλωση της χαμηλής βλάστησης και φυσικής διατήρησης «ανοιχτών» μονοπατιών για ευκολότερη πρόσβαση, ώστε να μειωθούν κατά το δυνατόν οι συνέπειες από φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρες και από δασικές πυρκαγιές στις καλλιέργειες και στο οικιστικό και περιαστικό περιβάλλον. Μέτρα όπως η επίταξη δασικών δημοσίων εκτάσεων για διάνοιξη δρόμων και αντιπυρικών ζωνών με ταυτόχρονη δημιουργία δικτύου άρδευσης με πυροσβεστικούς κρουνούς καθ’όλο το μήκος και η οριοθέτηση ρεμάτων και η κατασκευή τεχνικών έργων, κρίνονται αναγκαία ώστε να προστατευθούν καλλιέργειες και το αστικό περιβάλλον.
Συμπερασματικά
Το ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας, αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα του Τ.Π.Σ. Δήμου Ξηρομέρου το οποίο αποτελεί ένα στρατηγικό εργαλείο για την περιοχή. Η ισόρροπη συμμετοχή όλων των τομέων παραγωγής, η προώθηση ενός πολυδιάστατου και ολοκληρωμένου τρόπου ανάπτυξης με την ενεργή συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα παραγωγής και η αξιοποίηση του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της περιοχής εξαρτάται από την ολοκλήρωση του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Η επιτυχία του προγράμματος θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των προτεραιοτήτων που θέτει το ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας με το παρόν κείμενο, στη μελέτη.