ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΙΘΑΚΗΣ

Σχόλιο κατά της επιλογής του Σεναρίου 3 και επιχείρημα υπέρ της υιοθέτησης του Σεναρίου 2

Γράφω αυτό το σχόλιο με πολλή αγάπη και φροντίδα για το μέλλον της Ιθάκης και τη βιωσιμότητά του, και με την εκτίμηση και την ευγνωμοσύνη ότι διεξάγονται εργασίες για να εξεταστεί το μέλλον του νησιού μας.

Εισαγωγή
Το σχόλιο υποβάλλεται ως αντίδραση στη σύσταση της Μελέτης Πολεοδομικού Σχεδιασμού να υιοθετηθεί το Σενάριο 3 ως το προτιμώμενο πρότυπο χωρικής και αναπτυξιακής οργάνωσης για την Ιθάκη. Από την προσεκτική ανάγνωση και αξιολόγηση όλων των τεχνικών και αναλυτικών δεδομένων της Μελέτης, προκύπτει ότι η επιλογή αυτή δεν τεκμηριώνεται από τα ίδια τα στοιχεία της Μελέτης. Αντιθέτως, το Σενάριο 2 (Περιορισμένη Ανάπτυξη – Απόλυτη Προστασία Περιβάλλοντος) αποτελεί τη μοναδική επιλογή που εναρμονίζεται πλήρως με τις πραγματικές ανάγκες, τους περιορισμούς και τις τάσεις που καταγράφονται στη Μελέτη και που υπάρχουν στην Ιθάκη. Παρακάτω, το συμπέρασμα αυτό περιγράφεται λεπτομερώς.

1. Δημογραφικά Δεδομένα που Καθιστούν το Σενάριο 3 Ακατάλληλο

- 1.1 Η Ιθάκη βρίσκεται σε παρατεταμένη δημογραφική συρρίκνωση. Ο Πληθυσμός Βάσης για το 2025 καταγράφεται σε 2.774 κατοίκους, μειώνεται σε 2.650 το 2030 και σε 2.445 το 2040, δηλαδή μείωση 11,9% μέσα σε μόλις 15 χρόνια (Πίνακας 10-7). Η τάση αυτή δεν έχει καμία ένδειξη αντιστροφής.

Το Σενάριο 3 απαιτεί χωρική ανακατανομή, ενίσχυση ενδοχώρας και αναζωογόνηση περιοχών, κάτι που προϋποθέτει δημογραφική σταθερότητα ή αύξηση — συνθήκες που δεν υφίστανται σύμφωνα με τα δεδομένα του ίδιου του εγγράφου.

- 1.2 Η συρρίκνωση των οικισμών είναι ακόμη εντονότερη. Σημαντικοί οικισμοί προβλέπεται να μειώσουν τον πληθυσμό τους έως το 2040 ως εξής:
• Κιόνι: –34,7%
• Εξωγή: –34,7%
• Λεύκη: –47,2%
• Φρίκες: –60,9%

Η έντονη μείωση πληθυσμού καθιστά τους οικισμούς αυτούς ιδιαίτερα ευάλωτους. Η προώθηση ανάπτυξης ή νέων δραστηριοτήτων σε τέτοια περιβάλλοντα (όπως προτείνει το Σενάριο 3) είναι κοινωνικά, χωρικά και λειτουργικά αδικαιολόγητη.

- 1.3 Η υφιστάμενη χωρητικότητα πληθυσμού υπερκαλύπτει τις μελλοντικές ανάγκες. Η συνολική Πληθυσμιακή Χωρητικότητα του νησιού είναι 7.448 κάτοικοι (Πίνακας 10‐8), δηλαδή σχεδόν τριπλάσια του προβλεπόμενου πληθυσμού του 2040. Οι δείκτες κορεσμού είναι εξαιρετικά χαμηλοί, π.χ.:
• Εξωγή: 0,05 → 0,03
• Κιόνι: 0,17 → 0,11
• Λεύκη: 0,11 → 0,06

Αυτά τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα υπάρχοντα οικιστικά κονδύλια και τα υπάρχοντα πολεοδομικά πλαίσια είναι περισσότερο από επαρκή για να φιλοξενήσουν τόσο τους σημερινούς όσο και τους μελλοντικούς πληθυσμούς, χωρίς να απαιτούνται σημαντικές νέες ζώνες ανάπτυξης ή μετατόπιση των οικιστικών προτύπων. Το Σενάριο 3, που στηρίζεται στην ανάγκη ανακατανομής ή αναδιοργάνωσης, δεν δικαιολογείται από καμία πραγματική χωρική ανάγκη.

- 1.4 Ο Πληθυσμός Αιχμής παραμένει σταθερός, και υπολογίζεται:
• 4.444 άτομα το 2025
• 4.441 άτομα το 2030
• 4.367 άτομα το 2040

Αυτό αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει αυξανόμενη τουριστική πίεση που να απαιτεί χωρική επέκταση ή μετατόπιση δραστηριοτήτων.

2. Περιβαλλοντικοί και Κλιματικοί Κίνδυνοι που Αντιστρατεύονται το Σενάριο 3

- 2.1 Σοβαροί κίνδυνοι από άνοδο στάθμης θάλασσας, πλημμύρες και κατολισθήσεις.
Η Μελέτη προειδοποιεί για:
• Κίνδυνο ανόδου της στάθμης της θάλασσας στις χαμηλές παράκτιες περιοχές
• Κινδύνους πλημμύρας από μη οριοθετημένα ρέματα
• Κινδύνους κατολισθήσεων σε οικισμούς και οδικά δίκτυα

Παρότι οι κίνδυνοι αυτοί επιβάλλουν αυστηρότερη προστασία, το Σενάριο 3 διαχέει τις δραστηριότητες σε ευρύτερες και συχνά ευάλωτες περιοχές. Το Σενάριο 2, όμως, περιορίζει επεκτάσεις και ενισχύει τις ζώνες προστασίας.

- 2.2 Επέκταση δραστηριοτήτων → αυξημένη ευαλωτότητα σε φυσικές καταστροφές. Η Μελέτη σημειώνει ότι η διασπορά δραστηριοτήτων «σε ευρείες» εκτάσεις οδηγεί σε αντικειμενική αδυναμία Πολιτικής Προστασίας να καλύψει επαρκώς τις ανάγκες προστασίας από πυρκαγιές, πλημμύρες κ.λπ.
Το Σενάριο 3 επιδεινώνει αυτήν την κατάσταση. Το Σενάριο 2 τη μειώνει.

3. Ύδατα και Οικολογική Επιβάρυνση
- 3.1 Υδατικοί πόροι: ήδη σε κατάσταση καταπόνησης. Το δίκτυο ύδρευσης εμφανίζει:
• Υψηλές διαρροές
• Απώλεια υδατικών πόρων
• Αδικαιολόγητη εξάρτηση από αφαλατώσεις

Η αύξηση της ανάπτυξης στην ενδοχώρα — όπως προτείνει το Σενάριο 3 — θα επιβαρύνει ένα ήδη οριακό σύστημα. Το Σενάριο 2, με περιορισμό νέων καταναλώσεων, είναι το μόνο συμβατό με τα υδρολογικά δεδομένα.

4. Προστασία Τοπίου και Βιοποικιλότητας – Οι Ζώνες Ευαισθησίας σε Κίνδυνο με το Σενάριο 3
- 4.1 Διατήρηση του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους του νησιού
Η Μελέτη αναδεικνύει τον εξαιρετικά ευαίσθητο χαρακτήρα του φυσικού περιβάλλοντος: περιοχές Natura, Γεωπάρκο UNESCO, αρχαιολογικοί χώροι, δάση, υγρότοποι και τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Το Σενάριο 2, με την επιλογή της «απόλυτης προστασίας», αποτελεί το μόνο που ανταποκρίνεται επαρκώς σε αυτές τις ανάγκες, σε αντίθεση με το Σενάριο 3 που προωθεί ανακατανομή δραστηριοτήτων.

- 4.2 Υποβάθμιση τοπίου από διάσπαρτη τουριστική ανάπτυξη. Η Μελέτη επισημαίνει ότι η διάσπαρτη τουριστική δόμηση:
• Υποβαθμίζει το ιδιαίτερο τοπίο της Ιθάκης
• Δημιουργεί οπτική «όχληση» και αλλοίωση του χαρακτήρα της υπαίθρου

Το Σενάριο 3, αντιθέτως, επιχειρεί να μεταφέρει την τουριστική δραστηριότητα προς το εσωτερικό του νησιού, χωρίς να τεκμηριώνει ότι οι ενδοχώρα είναι κατάλληλες για πρόσθετη πίεση και χωρίς να λαμβάνει υπόψη την περιβαλλοντική ευαισθησία των εν λόγω περιοχών. Το Σενάριο 2 επεκτείνει ζώνες προστασίας και αποτρέπει αυτές τις πιέσεις.

- 4.3 Συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ τουρισμού και πρωτογενούς τομέα
Η Μελέτη αναφέρει συγκρούσεις μεταξύ τουρισμού και:
• Γεωργίας (ελαιώνες, αμπέλια, κηπευτικά)
• Κτηνοτροφίας
• Μικρής παραγωγικής δραστηριότητας

Το Σενάριο 3 επιβαρύνει τα αγροτικά τοπία με πρόσθετη τουριστική πίεση. Στην ανάλυση SWOT στην Μελέτη η οικονομία της Ιθάκης παρουσιάζεται ως υπερσυγκεντρωμένη στον τριτογενή τομέα, άρα εξαρτάται ήδη σε υπερβολικό βαθμό από τον τουρισμό. Η ίδια η Μελέτη σημειώνει ότι πρέπει να ενισχυθεί ο Πρωτογενής Τομέας «έναντι της τουριστικής δραστηριότητας» (σελίδα 455) — δηλαδή ότι η μονομερής τουριστική ανάπτυξη θεωρείται ανεπαρκής και μη βιώσιμη. Το Σενάριο 2 συμμορφώνεται με αυτήν την ανάγκη, ενώ το Σενάριο 3 την αγνοεί και προωθεί ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση. Το Σενάριο 2 ενισχύει τον πρωτογενή τομέα και μειώνει τις συγκρούσεις.

5. Περιορισμοί Υποδομών – Ασυμβατότητα με το Σενάριο 3
- 5.1 Αδυναμία εξυπηρέτησης διάσπαρτων περιοχών. Η Μελέτη τονίζει ότι η παροχή δικτύων σε διάσπαρτες εκτάσεις είναι αντικειμενικά αδύνατη και υπερβολικά δαπανηρή. Το Σενάριο 3 προωθεί ακριβώς αυτήν τη χωρική διασπορά. Το Σενάριο 2 την περιορίζει και σέβεται τις υποδομιακές δυνατότητες.

6. Εσωτερικές αντιφάσεις της Μελέτης αποδυναμώνουν το Σενάριο 3
6.1 Η Μελέτη προειδοποιεί κατά της διάσπαρτης ανάπτυξης, αλλά το Σενάριο 3 τη διευρύνει.
6.2 Η Μελέτη προβλέπει δημογραφική συρρίκνωση, ενώ το Σενάριο 3 βασίζεται σε αναπτυξιακή λογική καταλληλότερη για περιοχές με αύξηση πληθυσμού.
6.3 Οι υποδομές χαρακτηρίζονται ανεπαρκείς για ευρύτερη εξυπηρέτηση της ενδοχώρας, αλλά το Σενάριο 3 αυξάνει το φορτίο.

7. Συμπέρασμα – Το Σενάριο 2 είναι το μοναδικό συμβατό με τα δεδομένα της Μελέτης
Η συνδυαστική αξιολόγηση όλων των παραπάνω στοιχείων δείχνει ότι:
• Η δημογραφική συρρίκνωση δεν επιτρέπει αναπτυξιακή διασπορά
• Οι περιβαλλοντικοί και κλιματικοί κίνδυνοι απαιτούν περιορισμό και προστασία
• Τα υδρολογικά συστήματα είναι ήδη υπερφορτωμένα
• Το τοπίο και η βιοποικιλότητα κινδυνεύουν από τη διασπορά τουρισμού
• Οι υποδομές δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του Σεναρίου 3

Από τα τρία σενάρια που παρουσιάστηκαν στην Μελέτη, το Σενάριο 2 είναι το μόνο Σενάριο που:
• Ανταποκρίνεται στα πραγματικά δημογραφικά δεδομένα
• Προστατεύει τους φυσικούς πόρους
• Ευθυγραμμίζεται με τις δυνατότητες υποδομών
• Αποτρέπει την κλιματική ευαλωτότητα
• Εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα

Θα ήμουν πολύ ευγνώμων αν αυτό το σχόλιο και τα παραπάνω σημεία ληφθούν υπόψη κατά την προχώρηση στα επόμενα στάδια αυτής της διαδικασίας.

Και αν είναι απαραίτητο να επιλεγεί ένα από τα τρία Σενάρια, για όλους τους παραπάνω λόγους, ζητείται η απόρριψη του Σεναρίου 3 και η υιοθέτηση του Σεναρίου 2. Έτσι η Ιθάκη μπορεί να γίνει ένα λαμπρό παράδειγμα εξαιρετικού σχεδιασμού για το μέλλον της.