ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΚΕΑΣ

σχόλια επί ελλείψεων του ΤΠΣ και προτάσεις

Είναι απαραίτητο να ολοκληρωθεί ο χωροταξικός σχεδιασμός με όρους σαφείς μέσω ενός Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΤΠΣ) του Δήμου Κέας, για να περιοριστεί η διάχυτη δόμηση και η αλόγιστη, χαοτικά ασχεδίαστη κατασπατάληση σπάνιων και πολύτιμων κοινών αγαθών, με πρώτιστο το νερό. Εκ των πραγμάτων, αρκετές από τις κατευθύνσεις που δίνονται από το σενάριο 3 -αλλά και ενίοτε ακόμη και από το σενάριο 2- δεν λαμβάνουν επαρκώς υπόψη τους σοβαρότατα θέματα που επιχειρώ να αγγίξω παρακάτω.
Από τα σχόλια που ακολουθούν, αρκετά έχουν ειπωθεί έως τώρα και από άλλα άτομα στην διαβούλευση, και κάποια πολύ σημαντικά εξ ’αυτών και από την πολύ αναλυτική, ορθολογική απάντηση-ανάρτηση του Δήμου Κέας, απέναντι στα 3 σενάρια ΤΠΣ.
Ξεκινώντας θίγω 2 θέματα κατά προτεραιότητα:
Α- Τα προβλήματα που ήδη έχουν αρχίσει να πλήττουν το νησί εν μέσω κλιματικής αλλαγής, όπως η τρομερή λειψυδρία πέρσι [καλοκαίρι 2024], παρατηρούμε πως δεν αποτυπώνονται μέσα από επαρκή αντισταθμιστικά μέτρα στα εναλλακτικά σενάρια του ΤΠΣ. Παρατηρείται η απουσία ενός πλάνου επίλυσης του προβλήματος επάρκειας των υδάτινων πόρων, ή έστω εξ-ορθολογισμού της διαχείρισής τους. Το πρόβλημα λειψυδρίας σήμερα επιτείνεται από την κατάχρηση του νερού, [λ.χ.: από γεωτρήσεις που τροφοδοτούν τον αλόγιστα μεγάλο αριθμό κολυμβητικών δεξαμενών, ή λόγω της προτεραιότητας που δόθηκε -εν μέσω λειψυδρίας- στην ύδρευση τουριστικών υποδομών με πισίνες]. Η κακή αυτή διαχείριση των υδάτινων πόρων, μα και η έλλειψη ορισμού προτεραιοτήτων στη διαχείριση του διαθέσιμου νερού στο νησί, έχουν μεταξύ άλλων δυσμενή επιρροή στην -αναφερόμενη ως επιδιωκόμενη από το ΤΠΣ- μακροημέρευση του πολύτιμου πρωτογενή και του αναδυόμενου δευτερογενή τομέα παραγωγής της Κέας.
Β- Η κλίμακα τοπίου και η πραγματική φέρουσα ικανότητα των περιοχών του νησιού, με όρους αειφορίας πόρων και προστασίας της βιοποικιλότητας, εν μέρει αγνοείται προκλητικά από το σενάριο 3. Τούτο είναι πασιφανές όσον αφορά την έντονη κλιμάκωση των τουριστικών επενδύσεων στο νησί που υποθάλπεται από τον συνδυασμό μεγάλης αύξησης της αρτιότητας σε πολλές περιοχές του νησιού, με το παράλληλο άνοιγμα της δυνατότητας δόμησης σωρηδόν τουριστικών μονάδων 100 κλινών. Αν και η αύξηση των αρτιοτήτων των γηπέδων πράγματι είναι ένας τρόπος ελέγχου της εκτός σχεδίου δόμησης, θα πρέπει να γίνεται με όρους που να μην οδηγούν στην υφαρπαγή της γης από μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια. Διότι πλέον του ηθικού σκέλους της ίδιας της διάταξης αυτής, που θα λειτουργήσει διευκολύνοντας πράξεις υφαρπαγής της γης από τους/τις κατοίκους του νησιού, παράλληλα ανακύπτει η επικείμενη επιβάρυνση του τοπίου από τις μεγάλες πυκνώσεις των νέων ξενοδοχειακών μονάδων 100 κλινών. Παράλληλα, οι μεγάλες συγκεντρώσεις εποχιακών τουριστών που θα μένουν στις μονάδες αυτές θα οξύνει τα προβλήματα ανακατανομής των ελάχιστων υδάτινων πόρων. Αλλά και θα ωθήσει τις/ τους κατοίκους της Κέας να στραφούν προς μια μονοκαλλιέργεια της τουριστικής βιομηχανίας, ακόμη και ως επισφαλείς υπάλληλοι του τριτογενούς τομέα. Συνοψίζοντας: η αγροτουριστική κατεύθυνση είναι πράγματι μια πολύ ταιριαστή στην Κέα διάσταση τουριστικής ανάπτυξης. Όμως το να πραγματωθεί με ρεαλιστικό τρόπο, για να μην αποτελέσει κατ’ επίφαση, ‘τύποις’ αγροτουρισμό ως πρόφαση για να πραγματοποιηθεί μια υπέρ-τουριστικοποίηση τύπου ‘business as usual’, θα πρέπει να σχεδιαστεί πιο προσεκτικά η ένταξη του αγροτουρισμού, Δηλαδή να επιδιωχθεί μέσα από έναν πιο ομαλό χειρισμό της αύξησης των αρτιοτήτων και με παράλληλο μεγαλύτερο έλεγχο [μείωση] του μέγιστου αριθμού των τουριστικών κλινών.
Συνεχίζοντας, λόγω του περιορισμένου χρόνου που δόθηκε για την δημόσια διαβούλευση, συνοψίζω σχετικά με τις ως άνω ελλείψεις κάποιες δυνατές κατευθύνσεις επίλυσης, αγγίζοντας επίσης κάποιες ακόμη σημαντικές ελλείψεις του προτεινόμενου πλαισίου, ακολούθως:
1. Η προωθούμενη από το 3ο σενάριο ανάπτυξη ξενοδοχειακών μονάδων 100 κλινών, δεν είναι συμβατή με την κλίμακα της έως τώρα ανάπτυξης στο νησί. Το νησί που αγαπάμε, το γνώριμο αρμονικό τοπίο της Κέας, θα μεταμορφωθεί σε ένα αγνώριστο, υπέρ-εκμεταλλευμένο τοπίο. Ο μέγιστος αριθμός κλινών για τις τουριστικές μονάδες εκτός ορίων οικισμών θα πρέπει σε όλο το νησί να περιοριστούν στις 30. Αντίστοιχα, έως και 50 κλίνες μάξιμουμ να επιτρέπονται μόνον εντός ορίων οικισμών, και επιπλέον μόνο στην ΠΕΧ-3 [ροζ περιοχή στην Νότιο-Δυτική Κέα]. Να δοθεί τέρμα στην αδειοδότηση νέων κολυμβητικών δεξαμενών σε κατοικίες και σε τουριστικές μονάδες. Θα πρέπει να διασφαλιστεί από το ΤΠΣ πως δεν θα δοθεί ξανά δυνατότητα για την δημιουργία μονάδας ‘Σύνθετων Τουριστικών Καταλυμάτων’ (ΣΤΚ) στο νησί.

2. Οι παραδοσιακές, παλιές πέτρινες καθοικιές και καθέντρες του νησιού, είναι θεματοφύλακες της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του νησιού: πολύτιμες για την αρχιτεκτονική τυπολογία τους, την χωροθέτησή τους στο τοπίο, και την αξιοθαύμαστη οικοδομική τους. Είναι έργα ανθρώπων που πρέπει να μείνουν στον χρόνο και να διατηρηθούν για τις επόμενες γενιές. Επομένως θα πρέπει να υπάρχουν κίνητρά για την διατήρηση και την προστασία τους, σε κάθε μέρος του νησιού, όπου και να βρίσκονται. Να συσταθούν μέτρα στο ΤΠΣ που να καθιστούν εφικτή την αποκατάστασή τους ως κατοικιών για ντόπιους αλλά και τυχόν νέους ιδιοκτήτες, με προϋπόθεση τους απαραίτητους προσεκτικούς ελέγχους από Αρχιτεκτονικά Συμβούλια των εκδιδομένων αδειών αποκατάστασής και επανάχρησής τους. Η ανάδειξη των υφιστάμενων παλαιών καθοικιών προϋποθέτει να δίνεται πρόσβαση -για την επισκευή τους-, μα με τον ηπιότερο δυνατό τρόπο, σε αυτές. Σήμερα σε κάποιες από αυτές φτάνουν μόνο ημιονικοί δρόμοι, λιθόστρωτα μονοπάτια. Όπου αυτό συμβαίνει θα πρέπει να διασφαλίζεται η μη καταστροφή τους, και η απαγόρευση της κάλυψης από σύγχρονη οδό μηχανοκίνητων οχημάτων των παλαιών λιθόστρωτων μονοπατιών και ημιονικών οδών: δηλαδή όχι στο τσιμέντωμά τους. Η όποια τυχόν απαραίτητη διάνοιξη νέου δρόμου θα μπορεί να επιτραπεί με την διασφάλιση πως δεν θα καταστρέφει τα παραδοσιακά δίκτυα μεταφοράς, ούτε καν σημειακά, ούτε και παραδοσιακές δομές -π.χ. αλώνια.

3. Όποια νέα οδός πρόσβασης πρόκειται να διανοιχθεί στο τοπίο, θα πρέπει να χαράσσεται με γνώμονα το να ακολουθεί την πιο ήπια και μη εμφανή διαδρομή στο τοπίο, και όχι την πιο σύντομη ή την πιο οικονομική. Λόγω του φυσικού κάλλους αλλά και των απότομων κλίσεων του νησιού, συναφή τεχνικά έργα θα πρέπει να περνούν από Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο, είτε είναι ιδιωτικά είτε δημόσια.

4. Η περαιτέρω ανάδειξη των λιθόστρωτων μονοπατιών και ημιονικών οδών, όπου αυτές υπάρχουν, με επιτόπια σεμινάρια -μα και σε αίθουσες πληροφόρησης- για την εκμάθηση της τέχνης της ξερολιθιάς από τους εναπομείναντες ντόπιους τεχνίτες της Κέας ,είναι μια κατεύθυνση για την οποία θα μπορούσαν να δοθούν επίσης επιπλέον κίνητρα για να ενισχυθεί. Η τέχνη της ανεπίχριστης λιθοδομής σε κατοικίες, είναι μια απαράμιλλης σοφίας ντόπια τέχνη που πρέπει να ενισχυθεί και να μεταλαμπαδευτεί στις επόμενες γενιές πετράδων, με έργα ποιότητας. Τέτοια έργα ποιότητας είναι πρώτιστα η επισκευή παλαιών καθοικιών, καθεντρών, και εν γένει παραδοσιακών κτισμάτων όπως και ξερολιθιών ή μονοπατιών. Διότι η ξέφρενη οικιστική δραστηριότητα και η εκτός κλίμακας τουριστική ανάπτυξη, ανεβάζοντας τους ρυθμούς δόμησης θα ρίξουν μοιραία την ποιότητα της κατασκευαστικής πρακτικής.

5. Τα έργα για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα είναι πολύ σημαντικά και θα πρέπει να οριστεί ένα πλαίσιο που να δίνει κίνητρα ακόμη και σε ιδιώτες να κάνουν τέτοια έργα. Λόγω του φυσικού κάλλους του νησιού, συναφή τεχνικά έργα θα πρέπει να περνούν από Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο, είτε είναι ιδιωτικά είτε δημόσια.

6. Η υποχρέωση για επιτόπια συλλογή βρόχινου νερού και αποθήκευσής του σε υδατοδεξαμενές προς χρήση, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες, θα πρέπει να καταστεί από το νομοθετικό πλαίσιο υποχρέωση για κάθε νέο κτίριο σε όλο το νησί. Επίσης, δεδομένης της κλιματικής αλλαγής, είναι σκόπιμο να δοθούν κίνητρα για δημιουργία επιφανειών-δικτύων συλλογής και αποθήκευσης βρόχινου νερού σε υφιστάμενες κτιριακές κατασκευές, βεβαίως διασφαλίζοντας πως τούτο δεν θα ανοίξει δρόμο για νέες υπερβάσεις δόμησης και αυθαιρεσίες.

7. Οι περιοχές με παραδοσιακή αγροτική παραγωγική γη του νησιού, είναι λίγες και πολύτιμες, και μια από αυτές είναι κοιλάδα με τα πεδινά εδάφη του Σπαθιού, από το βάθος της κοιλάδας έως τον αιγιαλό. Η επιφάνεια της παραδοσιακά καλλιεργήσιμης κοιλάδας θα πρέπει να αναγνωριστεί ως τέτοια, με οριοθέτηση, που αυτή την στιγμή λείπει από τους χάρτες στα σενάρια 2 και 3. Ενισχυτικά, για να μην χαθεί ο χαρακτήρας αυτών των αγροτικών εκτάσεων, χρειάζεται να αναγνωριστεί και αυτή η περιοχή με έναν αντίστοιχο τρόπο [βλ. ΠΕΠ2 / τον τρόπο που έχει αναγνωριστεί ως «Περιοχή ειδικής Προστασίας Αγροτικής Γης» λ.χ. η περιοχή Μυλοποτάμου] μα επιπλέον συνυπολογίζοντας τους απαραίτητους περιορισμούς [ΠΕΚ4] στο πλαίσιο που τίθεται για τις περιοχές του δικτύου Natura. Υπό αυτό το πρίσμα, θα πρέπει να διασφαλιστεί κατά προτεραιότητα η χρήση του νερού για την εξυπηρέτηση της αγροτικής και κτηνοτροφικής χρήσης, με παντελή απαγόρευση κάθε μορφής πισίνας -άλλωστε η παραλία είναι τόσο όμορφη που η κατασκευή κολυμβητικών δεξαμενών είναι ύβρις. Περαιτέρω, όποιες από τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης στην εν λόγω περιοχή ευνοούν την τουριστική ανάπτυξη, δεν θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα έναντι των χρήσεων γης που ενισχύουν και διαιωνίζουν τον αγροτικό χαρακτήρα της κοιλάδας.

8. Σε όλους τους κλειστούς και στους απάγκιους θαλάσσιους κόλπους του νησιού, όπου δεν υπάρχει εν λειτουργία αποχετευτικό δίκτυο, θα πρέπει να γίνεται πρόβλεψη για εγκατάσταση πιστοποιημένου συστήματος βιολογικού καθαρισμού σε όλες τις ξενοδοχειακές μονάδες, και τα συγκροτήματα κατοικιών άνω των 10 κλινών. Επίσης να δοθούν κίνητρα για εγκατάσταση βιολογικών αποχετευτικών συστημάτων στις ήδη υπάρχουσες-ευμεγέθεις ή μη- κτιριακές δομές. Τούτο το μέτρο έχει νόημα να αφορά πρώτιστα τους κλειστούς είτε τους απάγκιους κόλπους που κινδυνεύουν από το φαινόμενο του ευτροφισμού στη θάλασσα, και την απώλεια της θαλάσσιας βιοποικιλότητας φυκιών , που είναι δείκτες που μαρτυρούν την υποβάθμιση της καθαρότητας του θαλασσινού νερού. Αντίστοιχα, σε περιοχές κοντά σε πηγές και παραδοσιακές κρήνες με πόσιμο νερό, θα πρέπει να επιβάλλεται η εγκατάσταση βιολογικών αποχετευτικών συστημάτων ακόμη και στις υπάρχουσες κατοικίες ή τουριστικές μονάδες και βεβαίως στις προτεινόμενες κτιριακές δομές, για να μην επιβαρύνεται η ποιότητα του νερού της πηγής/κρήνης.

9. Να υπάρξει μέριμνα για την αποφυγή του υπερφωτισμού νέων και υφιστάμενων κτισμάτων. Η φωτορύπανση, ιδίως στις περιοχές Natura, δύναται να διαταράσσει το περιβάλλον οικοσύστημα δημιουργώντας τη νύχτα μη ευνοϊκό περιβάλλον για είδη πανίδας υπό προστασία., θα πρέπει να συμπληρωθεί κάποια σχετική διατύπωση.

Ασπασία Κουζούπη
Δρ Αρχιτέκτων ΑΠΘ και Αρχιτέκτων Τοπίου MAS.ETH
Επίκουρη. Καθηγήτρια Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας