ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΒΟΪΟΥ

Σχεδιασμός του χώρου στο πρότυπο αγροτικών περιοχών του Ηνωμένου Βασιλείου

Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια μπορούν να συμβάλουν στην αναβάθμιση του οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, και μέσω αυτών στην ενίσχυση της αίσθησης του τόπου και της περηφάνιας γι’αυτόν και, τελικά, στην οικονομική ευημερία και πληθυσμιακή ανάταξη.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η πατρίδα των μαστόρων, πετράδων και ξυλογλυπτών, που ήταν περιζήτητοι ως τις αρχές του 20ού αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, το Άγιον Όρος, τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία, δηλαδή το Άνω Βόιο και συνολικά η περιοχή (το Τσοτύλι: παλιότερα περίφημο εμπορικό και εκπαιδευτικό κέντρο, η Νεάπολη: διοικητικό κέντρο της περιοχής στα Οθωμανικά χρόνια, τα χωριά των Βαλαάδων και των προσφύγων, και εν μέρει η Σιάτιστα και η περιοχή της), είναι σήμερα τόπος μη ελκυστικός για μέρος του υπάρχοντος, νεώτερου σε ηλικία, πληθυσμού, δεν προσελκύει νέους κατοίκους και δεν αποτελεί ιδιαίτερα διακριτό προορισμό επισκεπτών.
Αν και στη Δ.Ε. Τσοτυλίου δεν φαίνεται να υπάρχουν αναγνωρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί ή διατηρητέα κτίρια (σύμφωνα με την πλατφόρμα https://estia.minenv.gr/ του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας – εκτός του Πεντάλοφου και της Καλλονής που δεν ανήκουν στην ενότητα), η σύνταξη του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου μπορεί να αποτελέσει τη βάση για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη που θα εδράζεται στον πλούτο της πολιτιστικής κληρονομιάς, με πλαίσιο αυστηρό, με κοινά στοιχεία αλλά σίγουρα πιο ευέλικτο από αυτό των αναγνωρισμένων παραδοσιακών οικισμών, έτσι ώστε να αναδειχθεί η αίσθηση του τόπου, να τονισθεί ο χαρακτήρας της περιοχής έτσι ώστε να είναι αναγνωρίσιμος, και να αναβαθμιστεί η αισθητική του κατοικημένου περιβάλλοντος, στο πρότυπο σχεδίων και οδηγών αγροτικών περιοχών του Ηνωμένου Βασιλείου (βλ. ενδεικτικά https://www.midsussex.gov.uk/media/4483/mid-sussex_design_guide-supplementary-planning-document_2019.pdf - ο οδηγός αφορά σε περιοχή που δεν είναι υπό προστασία).
Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσαν να περιληφθούν στο ΤΠΣ όροι για:
- την χρήση καλής ποιότητας τοπικών υλικών στα καλντερίμια των οικισμών της ενότητας, και κυρίως σε αυτά των μαστοροχωρίων (στη θέση της εισηγμένης, κακής ποιότητας και πολυχρησιμοποιημένης σε όλη της Ελλάδα σήμερα λόγω του χαμηλού κόστους της, λεπτής γκριζομπλε ‘πλάκας Καβάλας’ που τοποθετείται πάνω σε συμπαγή τσιμεντόστρωση και είναι ξένη στην υφή και το χρώμα της πέτρας της περιοχής), ενώ η τέχνη του καλντεριμιού διατηρείται στην περιοχή και γίνονται προσπάθειες για την αναβάθμισή της με τη σχεδιαζόμενη σχολή στον Πεντάλοφο,
- την αρχιτεκτονική συνοχή του οικιστικού χώρου τόσο σε μικρούς όσο και σε μεγαλύτερους οικισμούς, μέσω του αυστηρού καθορισμού του ύψους και του όγκου των κτηρίων, της συμμετρίας των προσόψεων (σε κύριους δρόμους των μεγαλύτερων οικισμών), και μέσω της ανάδειξης των σωζόμενων παραδοσιακών κατοικιών και εμπορικών κτηρίων με νεοκλασικά χαρακτηριστικά στο Τσοτύλι, την ενίσχυση της ορατότητας του κτηρίου του οικοτροφείου, την ανάδειξη παραδοσιακών οικιών ως τοπόσημα σε οικισμούς όπως η Αγία Σωτήρα, Κριμίνι κ.α.
- τη δημιουργία ενός φακέλου (portfolio) πρότυπων αρχιτεκτονικών σχεδίων για κατοικίες και εμπορικά/δημόσια κτίρια, βασισμένων σε μελέτες πάνω στην τοπική αρχιτεκτονική (βλ. π.χ. πρόσφατη διδ. διατριβή Κ. Ώττα) στο πρότυπο αρχιτεκτονικών σχεδίων παραδοσιακής ελληνικής αρχιτεκτονικής που είχε εκπονήσει παλαιότερα το ΤΕΕ και που ένα παράδειγμα εφαρμογής του υπάρχει στο Ροδοχώρι (όχι όμως με ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, που είναι το ζητούμενο στην πρόταση αυτή). Στόχος της δημιουργίας των πρότυπων αυτών αρχιτεκτονικών σχεδίων δεν είναι η στεγνή απομίμηση σε μικρότερες διαστάσεις και με νέα υλικά παραδοσιακών οικιών π.χ. του Πηλίου ή της Καστοριάς, αλλά η δημιουργική ανασύνθεση αρχιτεκτονικών στοιχείων της περιοχής του Βοίου για τη δημιουργία προτάσεων για σύγχρονα κτήρια με τη χρήση νέων και ντόπιων παραδοσιακών υλικών – από μια άποψη ίσως και ως μια μακρινή ανάμνηση των έργων των καλφάδων του 19ου αιώνα. Προφανώς η χρήση των σχεδίων δεν μπορεί να είναι υποχρεωτική, μπορεί όμως να ενθαρρύνεται με έμμεσους τρόπους.
- Τη δημιουργία ενός δικτύου δρόμων–διαδρομών για πεζοπορία και ποδήλατο στο πλαίσιο ενός συνεκτικού σχεδίου ανάπτυξης του φυσιολατρικού-πολιτιστικού τουρισμού, που θα συνδέουν το Τσοτύλι, τον Πεντάλοφο (και άλλους κεντρικούς οικισμούς) με μικρούς οικισμούς της περιοχής, που με τη σειρά του θα οδηγήσει, μέσω συγκεκριμένων προβλέψεων του ΤΠΣ, στην προστασία του συνολικού πολιτιστικού τοπίου της περιοχής (οικισμένος χώρος, δάση, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ποτάμια, γεφύρια, αγροκτήματα, μονοπάτια, περιφράξεις, πεζούλια, ξωκκλήσια, θέα – τόσο μακρινή στον ορίζοντα όσο και κοντινή προς τις εισόδους ή το περίγραμμα των οικισμών κλπ). Οι δρόμοι αυτοί (που δεν αφορούν στα οχήματα, αλλά μπορούν κατά τόπους να ταυτίζονται) μπορούν να συσχετισθούν με το Γεωπάρκο στο Μπούρινο – Πεντάλοφο και προφανώς η σχεδίασή τους απαιτεί τη συνδρομή ορειβατικών, πεζοπορικών, ποδηλατικών συλλόγων της περιοχής.
- Τη μετατροπή μιας κωμόπολης σαν το Τσοτύλι σε φιλικό προς τους πεζούς και ελκυστικό προς τους επισκέπτες και τους κατοίκους του μέρος, καθώς παραμένει εμπορικό και ουσιαστικό κέντρο της περιοχής, μέσω π.χ. της φύτευσης περισσότερων δέντρων (τοπικών ειδών) κατά μήκος των κύριων δρόμων, διαπλάτυνση πεζοδρομίων και μείωση του πλάτους δρόμων όπου αυτό είναι δυνατόν, χρήση ποιοτικών ντόπιων υλικών σε μέλλουσες αναπλάσεις, δημιουργία νησίδων πάρκινγκ κατά μήκος των κύριων δρόμων στο παράδειγμα της διαμόρφωσης της κεντρικής πλατείας, καθιέρωση ενός συνεκτικού τοπικού σχεδίου για ταμπελες και επιγραφές σε εμπορικούς δρόμους, και προφανώς ανάδειξη των σωζόμενων οικιών και εμπορικών κτηρίων και φυσικά του κτηρίου του οικοτροφείου (σε μίμηση του πλαισίου καθεστώτος παραδοσιακών οικισμών αλλά προφανώς με μεγαλύτερη ευελιξία) (βλ. παραπάνω τον σύνδεσμο για οικιστικό σχεδιασμό αγροτικών περιοχών στο ΗΒ),
- Την αυστηροποίηση των επιτρεπόμενων τύπων μέσων φωτισμού και ‘αστικών επίπλων’ (street furniture: παγκάκια, καθίσματα, τραπέζια) στο σύνολο των οικισμών, έτσι ώστε να προσιδιάζουν στον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους και να μην έχουν αστικά χαρακτηριστικά
- Την προστασία από την υπερβολική κάλυψη επιφανειών με τσιμεντοπλακόστρωτο (όπως περιγράφηκε παραπάνω) σε μικρούς και μεγαλύτερους οικισμούς με πρόφαση την χρήση πέτρας. Η υπάρξη επιφανειών πρασίνου και γυμνού χώματος, δέντρων και θάμνων στο εσωτερικό των οικισμών είναι μέρος του ίδιου πολιτιστικού περιβάλλοντος στο οποίο εντάσσονται τα κτήρια, τα πλακόστρωτα και τα πραγματικά καλντερίμια.
- Τέλος, το γεγονός ότι πολλοί οικισμοί της ενότητας βρίσκονται μέσα σε δάσος, η δημιουργία ζώνης προστασίας από πυρκαγιά περιμετρικά των οικισμών στο πλαίσιο της προληπτικής πυροπροστασίας θα μπορούσε να προβλεφθεί στο ΤΠΣ, όσον αφορά σε δημόσιες εκτάσεις, εφόσον υπάρχει άδεια της δασικής υπηρεσίας, με πρόβλεψη για χρήσεις γης όπως κήποι ή εκτατικές καλλιέργειες. Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να προβλεφθεί η δημιουργία δεξαμενών συλλογής βρόχινου νερού περιμετρικά των οικισμών. Βλ. https://dasarxeio.com/2024/04/19/135496/ “Ειδικά για την περίπτωση οικισμών, οριοθετημένων ή μη καθώς και οικιστικών πυκνώσεων που περιβάλλονται στο σύνολό τους από δασικές εκτάσεις, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 4 του Κεφαλαίου Δεύτερου του κανονισμού, προβλέπεται ως προς τη δημιουργία των ζωνών προστασίας ότι αντί της μεμονωμένης εφαρμογής τους σε κάθε ακίνητο, αντιμετωπίζεται το σύνολο του οικισμού ως ενότητα-σύστημα, με τις διαβαθμισμένες περιμετρικές ζώνες προστασίας να διαμορφώνονται πέριξ των ορίων του οικισμού σε συνεννόηση και συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες (τοπική αυτοδιοίκηση και οικεία Δασική Υπηρεσία). Ειδικά γύρω από τα όρια του οικισμού επιβάλλεται η δημιουργία αντιπυρικής ζώνης πλάτους 10 μέτρων.”