ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

Σχόλια και προτάσεις για το ΤΠΣ Ζαγορίου

1. Είναι σημαντική η παραδοχή ότι «η τόνωση της περιοχής ως αξιοβίωτου τόπου, δηλαδή ως τόπου με αξία για να ζει και να εργάζεται κανείς μόνιμα, είναι ένα μεγάλο ζητούμενο».

2. Στη σελ. 8, αν και αναφέρεται «η προβολή του Ζαγορίου στον διεθνή χώρο, λόγω ένταξης στη λίστα των Πολιτιστικών Τοπίων της UNESCO», η πρόταση συνεχίζει ότι «πλεονέκτημα για την τοπική οικονομία αποτελεί, επίσης, η ύπαρξη σημαντικών αποθεμάτων φυσικών πόρων (δασικός πλούτος, υδάτινο δυναμικό, ορυκτοί πόροι)». Το υδάτινο δυναμικό ως αξιοποίηση σε ΜΥΗΦ (Μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί, σελ. 13) ήταν ένα από τα σημεία για το οποίο η IUCN (International Union for Conservation of Nature) ήταν ιδιαίτερα επικριτική κατά την διάρκεια αξιολόγησης του φακέλου ένταξης του πολιτιστικού τοπίου Ζαγορίου στα μνημεία της παγκόσμια κληρονομιάς (UNESCO), καθώς μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην οικουμενική αξία του αγαθού (Βλέπε https://whc.unesco.org/en/list/1695/documents/ 2023 Συμβουλευτική αξιολόγηση -IUCN), ιδιαίτερα καθώς θέτει σε κίνδυνο τα ενδημικά είδη ψαριών που αποτελεί ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής, καθώς κάποια είδη εξ αυτών περιλαμβάνονται στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο και είναι απειλούμενα με εξαφάνιση, ενώ για κάποια (π.χ. πέστροφα) υπάρχει σε ισχύ Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την διατήρησή τους. Επιπλέον η γενικόλογη αναφορά στους «ορυκτούς πόρους» και ιδιαίτερα στην εξόρυξη («σε λιγότερο αναπτυγμένους οικισμούς, ενδυνάμωση παραγωγικών δραστηριοτήτων κυρίως του αγροτο-βιομηχανικού τομέα, όπου είναι δυνατό (κτηνοτροφία, υλοτομία, εξόρυξη», σελ 11) θεωρώ ότι είναι προβληματική καθώς δεν συνάδει με τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως Γεωπάρκο της UNESCO. Πιθανά εννοεί τα λατομεία εξόρυξης δομικών υλικών που αναφέρονται και στη σελίδα 2 και 12, αλλά ο βιομηχανικός τομέας αναφέρεται γενικά και χωρίς διευκρινήσεις. Ειδικότερα για τα λατομεία αυτά θα μπορούσαν να λειτουργούν μόνο σε περιορισμένη κλίμακα και αποκλειστικά για κάλυψη τοπικών αναγκών (εντός του Ζαγορίου).

3. Στο πρώτο σενάριο, το οποίο τελικά δεν προτιμάται αναφέρεται στη σελίδα 10 ότι: «Πολιτικές και ρυθμίσεις χρήσεων γης προωθούνται κατά προτεραιότητα στους οικισμούς των παραπάνω δύο πόλων (σημειώνω Βίκος και Βάλια Κάλντα), όπως ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση του υφιστάμενου δυναμικού καταλυμάτων, η επανάχρηση αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων και η παροχή κινήτρων για μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες. Παράλληλα, στο σενάριο αυτό διερευνάται και ένα υπο-σενάριο που δίνει τη δυνατότητα, με τη μορφή κατεύθυνσης στη μελέτη της ΕΠΜ, για εγκατάσταση στην εξωτερική ζώνη του ΕΠΒΠ και σε εγγύτητα με τους τουριστικά αναπτυγμένους οικισμούς, λίγο μεγαλύτερων τουριστικών καταλυμάτων από αυτά που επιτρέπει το ισχύον Π.Δ. για την περαιτέρω τόνωση επενδύσεων στον τουρισμό, για παράδειγμα μέχρι 30 κλίνες». Η επικέντρωση του τουρισμού στους δύο πόλους που ταυτόχρονα αποτελούν τους πυρήνες των εθνικών δρυμών (Βίκος και Βάλια Κάλντα), και άρα κοντά στις πιο οικολογικά σημαντικές περιοχές είναι εξαιρετικά προβληματική. Ωστόσο σχετικά με την ένταξη της περιοχής ως πολιτισμικό τοπίο της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCΟ περισσότερο προβληματικό είναι το υποσενάριο της εγκατάστασης στην εξωτερική ζώνη του εθνικού πάρκου μεγαλύτερων τουριστικών καταλυμάτων καθώς απειλεί τη διατήρηση της οικουμενικής αξίας του πολιτιστικού τοπίου Ζαγορίου (η πρόταση επαναλαμβάνεται επίσης στη σελίδα 17).

4. Στη σελίδα 10 αναφέρονται ως παραγωγικές δραστηριότητες η υλοτομία, η κτηνοτροφία εκτός οικισμών και τα λατομεία. Απουσιάζει παντελώς η γεωργία που ασκείται στο ανατολικό Ζαγόρι, έστω και σε μικρή κλίμακα: (πχ, οπωροκηπευτικά και όσπρια στο Τρίστενο, φασόλια γίγαντες στη Λάιστα και στο Γρεβενίτι, αμπέλια στο Γρεβενίτι) και στο κεντρικό Ζαγόρι (ιπποφαές στους Φραγκάδες), αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά στους Ασπράγγελους και στα Κάτω Πεδινά (πχ τσάι του βουνού και ρίγανη) και σιτηρά και όσπρια στα Άνω Πεδινά. Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να συντελέσουν δυναμικά στη διατήρηση του πολιτιστικού τοπίου, να δημιουργήσουν ευκαιρίες στον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση) και να συνδεθούν με την προσφορά ποιοτικών τοπικών προϊόντων στον τριτογενή τομέα. Επίσης η καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών συνάδει με τη διατήρηση αυτοφυών φυτών οικονομικού ενδιαφέροντος που απειλούνται από ανεξέλεγκτη συλλογή και με την παράδοση των Βικογιατρών του Ζαγορίου. Επιπλέον, η ύπαρξη του αγροτικού συνεταιρισμού Κάτω Πεδινών, η δυνατότητα αναβίωσης του αγροτικού τοπίου των οροπεδίων Ασπραγγέλων, Βίτσας, Άνω-Κάτω Πεδινών και Ελαφοτόπου) και η σύνδεσή τους με μνημεία της προβιομηχανικής εποχής (αλώνια, καλύβες, πηγάδια, λούτσες και μύλοι) μπορεί περαιτέρω να αναπτύξει μια τέτοια προοπτική ήπιας οικονομικής ανάπτυξης και διατήρησης του σημαντικότατου αγροτικού τοπίου, το οποίο μάλιστα συνδέεται με απειλούμενα είδη της ορνιθοπανίδας που κάνουν αυτή την περιοχή ιδιαίτερα σημαντική σε ευρωπαϊκό επίπεδο εντάσσοντάς την στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000 για την διατήρηση της ορνιθοπανίδας με είδη κριτήρια κάποια απειλούμενα είδη αγροτικά είδη πουλιών. Επίσης απουσιάζουν αναφορές στη μελισσοκομία που αποτελεί μια ήπια και σημαντική εμβληματική ασχολία για την περιοχή.

5. Η αναφορά στην πρόβλεψη «δυνατότητας χωροθέτησης και πολεοδόμησης περίπου δύο περιοχών παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, με τη μορφή μικρών επιχειρηματικών πάρκων ήπιου χαρακτήρα και ειδικότερα στους κλάδους της κτηνοτροφίας και της υλοτομίας – κατεργασίας ξύλου, σε επιλεγμένες θέσεις εκτός της Περιοχής Προστασίας» χρειάζεται διευκρίνηση όσον αφορά την κτηνοτροφία, καθώς υπάρχουν παραδοσιακού τύπου υποδομές που συνάδουν με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία ή την χωρική κτηνοτροφία μικρής κλίμακας. Ο όρος «επιχειρηματικό πάρκο» εμφανίζεται ξανά στη σελίδα 18 και αναρωτιέμαι εάν αναφέρεται με κάποιο μορφή ενσταυλισμένης/ων μονάδας/ων που πιθανά να αποτελεί απειλή για το πολιτιστικό τοπίο καθώς το ζητούμενο είναι η παροχή κινήτρων κυρίως για τη συνέχιση και αναβίωση των παραδοσιακών μορφών προβατοτροφίας και αιγοτροφίας και ιδιαίτερα της τελευταίας, η οποία συμβάλλει και στην αντιπυρική θωράκιση της περιοχής.

6. Δεν αναφέρεται καθόλου η πανεπιστημιακή κοινότητα και ο ρόλος της. Υπάρχουν δύο ερευνητικοί σταθμοί στο Ζαγόρι (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Άνω Πεδινά, https://fieldstation.bat.uoi.gr/index.php?lang=el, και ΑΣΚΤ-Τσεπέλοβο) που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την πληθυσμιακή τόνωση της περιοχής με εκπαιδευτικά προγράμματα. Επίσης δεν αναφέρονται άλλες εκπαιδευτικές δομές (πχ ΙΕΚ στη Ριζάρειο στο Μονοδένδρι) και οι εξαιρετικές δυνατότητες τόνωσης του πληθυσμού της περιοχής με εκπαιδευτικά προγράμματα και θερινά σχολεία.

7. Ενώ η ενασχόληση με τον τουρισμό επαναλαμβάνεται ως κύρια δραστηριότητα δεν υπάρχουν προτάσεις για τη θωράκιση της περιοχής στην αυξανόμενη αναγνωρισιμότητα και τουριστική πίεση και τη φέρουσα ικανότητα του τόπου σχετικά με τις απειλές που αναδύονται από τον «υπερ-τουρισμό σε συγκεκριμένα χωριά και σημεία, ώστε να μην αλλοιωθούν οι φυσικές και πολιτισμικές αξίες του.

Δρ Καλλιόπη Στάρα, ερευνήτρια Πολιτισμικής Οικολογίας, Κάτω Πεδινά