ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΒΟΡΕΙΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ

Πλαίσιο Προστασίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης στον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων: Προτάσεις για το ΤΠΣ

Η εκπόνηση του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΤΠΣ) για τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων αποτελεί μια καθοριστική καμπή για το μέλλον της περιοχής.
Πυρήνας κάθε σχεδιασμού πρέπει να είναι η αναγνώριση ότι το φυσικό περιβάλλον — οι ορεινές ενότητες, τα δάση, τα ρέματα και οι ποταμοί — αποτελεί το σημαντικότερο συγκριτικό πλεονέκτημα και την αυθεντική ταυτότητα του τόπου.
Χωρίς την απολύτως αυστηρή προστασία αυτών των στοιχείων, οποιοδήποτε μοντέλο ανάπτυξης χάνει τη βάση της βιωσιμότητάς του.

Ο Δήμος Βορείων Τζουμέρκων, ενταγμένος σε μεγάλο ποσοστό στο Δίκτυο Natura 2000, και εντός των ορίων του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων, Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου, διαθέτει ένα φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο εξαιρετικά υψηλής αξίας.
Το ΤΠΣ οφείλει να λειτουργήσει ως νομικό πλαίσιο που θωρακίζει αυτή την κληρονομιά, ενσωματώνοντας δεσμευτικούς κανόνες και αποκλείοντας δραστηριότητες που αλλοιώνουν τον ορεινό χαρακτήρα ή υποβαθμίζουν το περιβάλλον — όπως έχει ήδη αποδειχθεί σε περιπτώσεις παρεμβάσεων στην Κλίφκη.

1. Απόλυτη προστασία ρεμάτων & υδατορεμάτων

Ενόψει της κλιματικής κρίσης, τα ρέματα αποτελούν φυσικές υποδομές αντιπλημμυρικής θωράκισης και πυρήνες βιοποικιλότητας.

Το ΤΠΣ πρέπει να προβλέπει:

- κατηγορηματική απαγόρευση μπαζώματος, εκτροπών και κατασκευών εντός κοίτης και παρόχθιας ζώνης (βλ. και πρόσφατες παρεμβάσεις στο Μιχαλίτσι)

- καθορισμό προστατευτικών ζωνών επαρκούς πλάτους, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΥΠΕΝ και των Οδηγιών της Ε.Ε.

- ρητή απαγόρευση οποιασδήποτε μορφής τεχνητής επέμβασης που επηρεάζει τη φυσική υδρολογία.

- Τα ρέματα των Τζουμέρκων αποτελούν οικοσυστήματα υψηλής οικολογικής αξίας, με ενδημική χλωρίδα, σημαντικά αρπακτικά και πληθώρα υδρόβιων ειδών.
Η διατάραξή τους οδηγεί σε απώλεια ειδών, εδαφική διάβρωση και αύξηση πλημμυρικού κινδύνου.

2. Μηδενική ανοχή σε έργα υψηλής περιβαλλοντικής όχλησης

Το ΤΠΣ πρέπει να εξαιρεί απόλυτα:

- Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (ΜΥΗΕ), τα οποία έχουν αποδειχθεί αποσταθεροποιητικοί παράγοντες για την υδρολογία μικρών λεκανών απορροής, κατακερματίζουν οικοτόπους και επιβαρύνουν τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων

- εγκαταστάσεις που μεταβάλλουν τη φυσιογνωμία των φαραγγιών και των ορεινών όγκων

- έργα που επηρεάζουν τη συνέχεια του τοπίου και τη δυνατότητα μετακίνησης ειδών (ecological connectivity).

- Η διεθνής βιβλιογραφία επιβεβαιώνει ότι σε ορεινές περιοχές με υψηλή φυσικότητα, όπως τα Τζουμέρκα, τα ΜΥΗΕ δημιουργούν δυσανάλογες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε σχέση με το ενεργειακό τους όφελος.

3. Προώθηση μόνο ήπιων μορφών αναψυχής

Η περιοχή έχει τα χαρακτηριστικά για ένα πρότυπο μοντέλο ήπιου και συμμετοχικού οικοτουρισμού.

Το ΤΠΣ πρέπει να ενθαρρύνει αποκλειστικά:

- μονοπάτια, περιπατητικές και φυσιολατρικές διαδρομές

- μικρές σημειακές υποδομές χαμηλής όχλησης

- δράσεις περιβαλλοντικής ερμηνείας και εκπαίδευσης

- ανάδειξη στοιχείων πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς

Όχι όμως υποδομές που λειτουργούν ως "πόλοι έλξης" μαζικών ροών χωρίς μελέτη της φέρουσας ικανότητας.
Το παράδειγμα της Κλίφκης δείχνει πόσο εύκολα ένας τόπος μπορεί να υποβαθμιστεί όταν η επισκεψιμότητα ξεπερνά τη φυσική του αντοχή: σκουπίδια, πιέσεις στο υδάτινο οικοσύστημα, ρύπανση από αντηλιακά, διαταραχή της πανίδας.

4. Όροι δόμησης συμβατοί με την ορεινή ταυτότητα

Η ορεινή αρχιτεκτονική είναι θεμέλιο της τοπικής ταυτότητας.

Το ΤΠΣ πρέπει να προβλέπει:

- διατήρηση παραδοσιακής μορφολογίας

- απαγόρευση ογκωδών, ασύμβατων κατασκευών

- χρήση υλικών συμβατών με το τοπίο

- έλεγχο της κλίμακας και της πυκνότητας δόμησης

5. Αυστηρή περιβαλλοντική αξιολόγηση κάθε αναπτυξιακής πρότασης

Κάθε πρόταση για τουριστική, αγροτική ή μεταποιητική ανάπτυξη πρέπει να εξετάζεται με βάση:

- το οικολογικό αποτύπωμα

- τη φέρουσα ικανότητα

- τη συμβατότητα με το Natura 2000 και την εθνική νομοθεσία

- τη μακροπρόθεσμη επίδραση στο τοπίο και στους υδάτινους πόρους.

Εάν δοθεί προτεραιότητα στην περιβαλλοντική θωράκιση, το ΤΠΣ Βορείων Τζουμέρκων μπορεί να αποτελέσει πανελλαδικό πρότυπο βιώσιμου χωρικού σχεδιασμού, όπου η προστασία των ρεμάτων, των ποταμών και των ορεινών οικοσυστημάτων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της τοπικής ανάπτυξης.

Επιλεγμένες Πηγές

Θεσμικό πλαίσιο

Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Οδηγία Οικοτόπων) – Προστασία οικολογικά σημαντικών περιοχών & ειδών.

Οδηγία 2009/147/ΕΚ (Οδηγία Πουλιών) – Προστασία ορνιθοπανίδας.

Ν. 3937/2011 – Διατήρηση βιοποικιλότητας, κανόνες προστασίας ρεμάτων & υγροτόπων.

Ν. 4685/2020 – Ζώνες προστασίας σε περιοχές Natura 2000.

Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη & Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων (ΥΠΕΝ, Φορέας Διαχείρισης).

ΥΠΕΝ – Τεχνικές Οδηγίες για Προστασία & Οριοθέτηση Υδατορεμάτων (2021).

Επιστημονικές/τεχνικές πηγές

European Environment Agency (EEA) – Reports on hydromorphology & river ecosystem pressures.

WWF Ελλάς – «Μικρά Υδροηλεκτρικά: Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις & Κατευθύνσεις» (2018).

ΙΓΜΕ / ΕΑΓΜΕ – Μελέτες υδρολογικής ευαισθησίας ορεινών λεκανών.

Περιφέρεια Ηπείρου – Μελέτες φέρουσας ικανότητας τουριστικών περιοχών (2020–2023).