ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΥΔΡΑΣ

Παρατηρήσεις και Προτάσεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 1ου σταδίου της μελέτης του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΤΠΣ) του Δήμου Ύδρας, που δημοσιοποιήθηκαν κατά την παρουσίαση των εναλλακτικών σεναρίων χωρικής ανάπτυξης, τα κυριότερα θέματα και προβληματικές τάσεις, που εντοπίσθηκαν και πράγματι απασχολούν τον Δήμο Ύδρας, είναι η αδύναμη διοικητική θέση, το ανολοκλήρωτο σύστημα προστασίας των ιδιαίτερων πόρων της πόλης, η πληθυσμιακή αδυναμία, η αδυναμία συγκράτησης νεανικού πληθυσμού, η μείωση συμμετοχής γηγενών στο μόνιμο πληθυσμό, η μονομερής εξάρτηση από τον τουρισμό, η υποτονικότητα την περίοδο Νοεμβρίου-Μαρτίου, η έλλειψη εργατικού δυναμικού, η εγκατάλειψη τοπικών παραγωγικών δυνατοτήτων, ιδίως του πρωτογενούς τομέα, η μονομερής συγκέντρωση της κατοίκησης στον οικισμό της Ύδρας, η έλλειψη υποδομών ενσταυλισμού ιπποειδών, η δυσκολία στέγασης του μόνιμου πληθυσμού και των εποχιακών εργαζομένων, η οικιστική πίεση στο προστατευτέο οικιστικό απόθεμα, η δυσχερής κινητικότητα εντός του κυρίου οικισμού της Ύδρας ιδίως για τους μόνιμους κατοίκους ευπαθών ομάδων (δύσβατα πλακόστρωτα με μεγάλες κλίσεις), η δυσχερής μετακίνηση πόλης-λοιπών οικισμών και πόλης-υπαίθρου, η δυσχερής μεταφορά προς νοσοκομείο για χρόνιους ασθενείς και έκτακτα περιστατικά, η εξάρτηση ενεργειακής τροφοδοσίας από υπόγεια διασύνδεση, τα λειτουργικά προβλήματα λιμένα Ύδρας, τα προβλήματα στα χειμερινά δρομολόγια, το ελλιπές θεσμικό καθεστώς: έλλειψη ειδικών όρων δόμησης και χρήσεων γης, έλλειψη ορίου οικισμών, έλλειψη προσδιορισμού ορίων δημόσιου-ιδιωτικού χώρου στον οικισμό της Ύδρας, οριζόντιες διατάξεις και η έλλειψη εξειδίκευσης και ζωνοποίησης.
Κατόπιν πρόσκλησης του Δήμου Ύδρας, δημότες και ιδιοκτήτες ακινήτων στην Ύδρα εντόπισαν προβλήματα και αδυναμίες, που χρήζουν επίλυσης, υποβάλλοντας σχόλια, τα οποία αφορούσαν ιδίως την οριοθέτηση των οικισμών, τα δασικά τμήματα και το ζήτημα της οικοδομησιμότητας των οικοπέδων εντός του οικισμού της Ύδρας, τη μορφολογία κτηρίων και κοινοχρήστων χώρων, την προστασία κοινοχρήστων χώρων, ενώ υποβλήθηκαν και προτάσεις για υποδομές στο νησί.

Από τη μελετητική ομάδα προτάθηκαν τρία σενάρια χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης:
i. Έντονη παρέμβαση (απάντηση στις παραπάνω παραμέτρους – παρέμβαση σε όλα τα πεδία που έχει εντοπισθεί σημαντική προβληματική λειτουργία).
ii. Εναλλακτική με βάση τη διατήρηση του Status Quo (απάντηση στις παραπάνω παραμέτρους – επιλογή των σημαντικών /εκ των ουκ άνευ, απαραιτήτων πεδίων και ήπιων κατά το δυνατόν ανατροπών).
iii. Ελάχιστη παρέμβαση: παραλλαγή του Σεναρίου Β’ με ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τη θεώρηση του εξωοικιστικού χώρου, την οργάνωση και διαχείριση της οικιστικής ανάπτυξης.

Όλα τα σενάρια περιλαμβάνουν θετικά στοιχεία. Τασσόμαστε, όμως, υπέρ του πρώτου σεναρίου, κατόπιν και της διευκρίνισης που δόθηκε από τους μελετητές ότι δεν έχει στοιχεία έντονης παρέμβασης στο στοιχείο του προστατευτέου πολιτιστικού περιβάλλοντος, αλλά παρέμβαση σε όλους τους τομείς που παρουσιάζουν αδυναμίες. Το πρώτο σενάριο είναι και το υψηλότερα βαθμολογημένο από τους μελετητές, καθώς στοχεύει στην αντιμετώπιση όλων των πεδίων που εμφανίζουν σημαντική προβληματική λειτουργία. Στόχος του ΤΠΣ είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων και η ανατροπή τάσεων αντίθετων προς τη βιωσιμότητα του νησιού, οπότε θεωρούμε ότι πρέπει να υπάρξει επέμβαση σε όλους τους προβληματικούς τομείς, ώστε να επιτευχθεί στο νησί βιώσιμη ανάπτυξη, δηλαδή ανάπτυξη που θα δημιουργεί ένα φιλικό και λειτουργικό περιβάλλον για τους μόνιμους κατοίκους, παρέχοντας ευκαιρίες εργασίας και οικονομικής ανάπτυξης, σε διάφορους τομείς. Ιδίως δε θα πρέπει να ανατραπεί η τάση απομάκρυνσης του μόνιμου πληθυσμού και η αποκλειστική απασχόληση με τον τουρισμό. Προς τον σκοπό αυτό θα πρέπει να αναβιώσουν παραδοσιακά επαγγέλματα, αλλά και να διερευνηθούν τρόποι συγκράτησης και προσέλκυσης του νέου και του επιστημονικά καταρτισμένου πληθυσμού.

Θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα χωροθέτησης χώρων αθλητικών εγκαταστάσεων, προς όφελος των παιδιών και των κατοίκων της Ύδρας, αλλά και πολιτιστικών χώρων για τη διατήρηση και ενίσχυση της ιστορικής μνήμης, της κουλτούρας, των τεχνών και των εθίμων του τόπου.

Επιθυμούμε να ανατραπούν οι προβληματικές τάσεις, με σεβασμό στο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον, στο τοπίο και στην ιστορία της Ύδρας, που αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της σε σχέση με όμορους νησιωτικούς Δήμους, αλλά και τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά και τα νησιά της Μεσογείου, προσδίδοντάς της ιδιαίτερο, μοναδικό χαρακτήρα και κατατάσσοντάς την σε διεθνούς φήμης προορισμό ποιοτικού τουρισμού. Ο οικισμός της Ύδρας, ο οποίος προστατεύεται ως μνημειακού χαρακτήρα και όχι ως απλός παραδοσιακός οικισμός, πρέπει να διαφυλαχθεί για τις μέλλουσες γενεές, με σαφές και ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας, ενώ θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η παραγωγή πρωτότυπης παραδοσιακής δόμησης, μέσω της ενίσχυσης των παραδοσιακών επαγγελμάτων, και όχι η δημιουργία ενός σκηνικού.

Το πρώτο σενάριο προβλέπει και στοχεύει στον ορίζοντα του 2040 «…στη ριζική ανατροπή των τάσεων και χαρακτηριστικών της σημερινής αναπτυξιακής της φυσιογνωμίας υπέρ:
=> μιας ενδογενούς ανάπτυξης συνδεδεμένης με όλους τους τόπους και πόρους του Δήμου ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους διατηρώντας το πλεονέκτημα της δυνατότητας του διεθνούς/εθνικού πόλου ποιοτικού τουρισμού και με αναθεωρημένη θέση στον ευρύτερο χώρο του
=> μιας πόλης της Ύδρας ενδυναμωμένης δημογραφικά και με ενισχυμένο ρόλο στο περιφερειακό και διαπεριφερειακό χώρο ως ειδικού χαρακτήρα / ειδικής ταυτότητας (>2.000 κατ.) κέντρο και πόλο ποιοτικού τουρισμού, πολιτιστικών υπηρεσιών και κατοίκησης
=> μια νέα σχέση πόλης-υπαίθρου με συμπληρωματικότητα στη λειτουργία της πόλης της Ύδρας και αναζωογόνηση των ανενεργών οικισμών της υπαίθρου
=> μέσω αειφόρου διαχείρισης των ζητημάτων των χρήσεων γης και του τοπίου στον εξωαστικό χώρο και της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ποιότητας ζωής των κατοίκων εντός των οικισμών.
Το ενδυναμωμένο μέλλον της πόλης, και του Δήμου κατ’ επέκταση, θα τροφοδοτείται από την σταδιακή ανάδειξη, μέσω πολλαπλών δικτύων συνεργασίας, κοινών υποδομών, προγραμμάτων ανάπτυξης, δραστηριοτήτων, μιας μικροπεριφέρειας «άμεσης γειτονίας» με τις πόλεις/νήσους του κατώτερου Αργοσαρωνικού και την απέναντι του Δήμου και της πόλης αργολική ακτή για την ενδυνάμωση τοπικών κρίσιμων μεγεθών (κρίσιμη μάζα) σε όλους τους τομείς (Δημοτικές υπηρεσίες, Διαδημοτικές, συνεργασίες δημοσίου – ιδιωτικού τομέα, προγράμματα τύπου Leader κλπ.) και διατήρηση μιας ειδικής ιστορικής ταυτότητας του ευρύτερου αυτού χώρου.
Η τοπική ανάπτυξη θα τροφοδοτείται από ένα αναβαθμισμένο ποιοτικά και ελεγχόμενο ποσοτικά τουρισμό αλλά και μία τοπική παραγωγική διαδικασία βασισμένη στην ανάπτυξη αγροτικών περιοχών της ενδοχώρας της νήσου Ύδρας ενισχυμένες με εναλλακτικό τουρισμό ελεγχόμενης κλίμακας και με βιοτεχνικές/οικοτεχνικές δραστηριότητες επεξεργασίας των αγροτικών πόρων και προϊόντων «ως παραδοσιακά προϊόντα ποιότητας».
Παράλληλα στοχεύει στην ώθηση της πόλης της Ύδρας για να ανακτήσει την αστική / ιστορική / πολιτιστική αξία της με την ανάκτηση της ειδικής ποιοτικής εικόνας της στο τουρισμό και την εποχιακή κατοίκηση, την ολοκληρωμένη σχέση πόλης-ενδοχώρας (συμπεριλαμβανόμενων των νησίδων και βραχονησίδων), και τη δικτύωση με αντίστοιχες πόλεις και εξειδικευμένους θεσμικούς φορείς ώστε να συμβάλλει στην πολιτιστική ταυτότητα του ευρύτερου χώρου της ως δείγμα της μεσογειακής ιστορικής ναυτικής ταυτότητας και εξωστρεφούς με ποιότητα τρόπου ζωής. (Συμβούλιο της Ευρώπης, ΥΠΠΟ/Δίκτυα πόλεων)…».

Προτείνουμε την επιλογή του ανωτέρω σεναρίου με τις κάτωθι παρατηρήσεις επί των κατευθύνσεων σχεδιασμού:
1. Οριοθέτηση του οικισμού Ύδρας, ως οικισμού < 2.000 κατοίκων και πολεοδομική οργάνωση (πολεοδομικές ενότητες, χρήσεις γης, όροι δόμησης). Θα πρέπει ο οικισμός να οργανωθεί σε πολεοδομικές ενότητες να καθορισθούν με σαφήνεια για κάθε πολεοδομική ενότητα τα όρια, οι χρήσεις και οι όροι και περιορισμοί δόμησης. Στις χρήσεις εντός του οικισμού θα πρέπει να προβλεφθούν χρήσεις που ανέκαθεν υπήρχαν και ενίσχυαν την παραδοσιακή τέχνη και δόμηση, όπως παραδοσιακά ξυλουργεία και επιπλοποιεία, σχοινοποιεία, ταπητουργεία, υφαντουργεία, μηχανουργεία για μηχανές σκαφών, εργαστήρια κεραμικής, αλλά και μικρά καταστήματα μανάβικα, παντοπωλεία κλπ, που ενισχύουν τη λειτουργική αυτοτέλεια κάθε πολεοδομικής ενότητας (γειτονιάς). Θα πρέπει να δοθεί ώθηση στην αναβίωση των παραδοσιακών επαγγελμάτων, με τη διευκόλυνση της πρόσβασης στα ανωτέρω επαγγέλματα και θέσπιση κινήτρων για τους νέους, όπως και στα επαγγέλματα που σχετίζονται με την παραδοσιακή δόμηση, πχ. πετράδες, μαραγκούς κλπ. Θα πρέπει να απαγορευθούν χρήσεις που προσβάλλουν το προστατευόμενο πολιτιστικό περιβάλλον του οικισμού και δεν συνάδουν με τη κλίμακά του. Το καθεστώς δόμησης θα πρέπει να αποσαφηνισθεί, θεσπίζοντας συγκεκριμένους και αντικειμενικούς όρους δόμησης, που προστατεύουν το περιβάλλον του οικισμού, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν ασφάλεια δικαίου και ισότητα στην αντιμετώπιση των πολιτών και που η εφαρμογή τους δεν εξαρτάται από την υποκειμενική άποψη και κρίση κάποιων δημοσίων λειτουργών. Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια ρύθμισης των ανωτέρω ζητημάτων με το ΤΠΣ, ώστε να είναι λειτουργικός για το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, ακόμη κι αν κριθεί απαραίτητη και προταθεί η πολεοδόμηση του οικισμού, μέσω ειδικής πολεοδομικής μελέτης, η οποία μέσω ειδικών διερευνήσεων και λεπτομερούς αναγνώρισης πολεοδομικής μορφής και σημερινής κατάστασης της δόμησης, θα προσπαθήσει να κατοχυρώσει τα χαρακτηριστικά του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού (δημόσιοι και ιδιωτικοί ελεύθεροι χώροι, διαβατικά, αδόμητο ειδικού χαρακτήρα φυσικό χώρο -βραχώδεις σχηματισμοί, λοφώδεις εξάρσεις), και να εξειδικεύσει τις χρήσεις γης, συντελεστές δόμησης, μορφολογικούς κανόνες κλπ.
2. Οριοθέτηση των λοιπών οικισμών, ήτοι των παραλιακών οικισμών Βλυχού, Μανδρακίου, Παλαμιδά, Μώλου, του οικισμού Επισκοπή της ενδοχώρας κλπ, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις. Θα πρέπει κατά την οριοθέτηση -τόσο του οικισμού της Ύδρας και του Βλυχού, όσο και των υπολοίπων οικισμών, να ληφθούν υπ’ όψιν και να «τακτοποιηθούν» με τον πολεοδομικά προσήκοντα τρόπο καταστάσεις που έχουν δημιουργηθεί δυνάμει νομίμων αδειών, βεβαιώσεων και πράξεων της Διοίκησης. Αντιμετώπιση των μη δυνάμενων να οριοθετηθούν οικισμών, ως μετά το 1983, ως περιοχές ΠΕΧ αγροτικής χρήσης του Π.Δ. 59/2018 και των άτυπων παραλιακών οικιστικών συγκεντρώσεων ενδεχομένως εκτός ορίων οικισμών, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις, ως ΠΕΔ τουρισμού - παραθερισμού.
3. Στόχευση στην αύξηση του πληθυσμού των μονίμων κατοίκων, στη διατήρηση των γηγενών νέων και στην έλξη νέων μονίμων κατοίκων, με αντιμετώπιση μέσω του σχεδιασμού προβλημάτων στέγασης και με παροχή κινήτρων και ανταποδοτικών οφελών στους μόνιμους κατοίκους. Επισημαίνουμε ότι κατά την απογραφή του 2001 η Ύδρα είχε 3.100 κατοίκους. Μέχρι και το έτος 2010 υπήρχε μία ζωντανή και συμπαγής τοπική κοινωνία γηγενών και μόνιμων κατοίκων που διατηρούσαν ζωντανό το νησί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
4. Διατήρηση της παραδοσιακού τύπου αγροτικής δραστηριότητας στον εξωαστικό χώρο (γεωργικές εκμεταλλεύσεις - εκτατική κτηνοτροφία πλην οργανωμένου ενσταυλισμού ιπποειδών) και προώθηση τουρισμού υπαίθρου, σε περιοχές ΠΕΧ αγροτικής χρήσης ή ΠΕΠ διαφόρων τύπων προστασίας. Επιτρεπόμενη κατ’ εξαίρεση: α) η κατασκευή στοιχειωδών υποστηρικτικών υποδομών της γεωργοκτηνοτροφικής δραστηριότητας με αυστηρούς όρους δόμησης. β) συντήρηση ανακατασκευή ανακαίνιση υπαρχόντων κτισμάτων με δυνατότητα προσθηκών για την λειτουργική τους αυτοτέλεια, στο πλαίσιο των ειδικών όρων δόμησης της ζώνης Α απολύτου προστασίας που εφαρμόζονται για τον Δοκό. Αξιοποίηση του κτηριακού αποθέματος και των ερειπίων παλαιών κτισμάτων της υπαίθρου, δίνοντας δικαίωμα αποκατάστασης ή ανακατασκευής, κατά παρέκκλιση των πολεοδομικών διατάξεων που θα τεθούν.
5. Αλλαγή πολιτικής αντιμετώπισης του αρχαιολογικού πλούτου και της πολιτιστικής κληρονομιάς με συνετή διαχείριση υπέρ της δημιουργίας θετικού πλεονάσματος για την πόλη ως πολιτιστικός εθνικός και διεθνής πόλος. Απόλυτη προτεραιότητα ολοκληρωμένων ρυθμίσεων προστασίας και άρση της αντιπαλότητας μεταξύ προστασίας και ανάπτυξης. Ακριβής οριοθέτηση ζωνών προστασίας των αρχαιολογικών χώρων, μνημείων, νεώτερων και αρχαίων στον εξωαστικό χώρο. Επανεξέταση από το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού όλων των μέχρι τώρα αποφάσεών του, με ακριβή οριοθέτηση των αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων και θέσπιση ορθολογικών περιορισμών με συνεκτίμηση της πραγματικής κατάστασης, όπως επιβάλλει ήδη από το έτος 2002 ο Αρχαιολογικός Νόμος.
6. Βελτίωση της κινητικότητας προς την πόλη της Ύδρας, μεταξύ των οικισμών και της παραγωγικής ενδοχώρας (αγροτικός εξωοικιστικός χώρος) με βιώσιμους τρόπους για το μνημειακό οικισμό της Ύδρας και το συνολικό τοπίο της νήσου.
7. Συνδυασμένες υποστηρικτικές υποδομές αγροτικών δραστηριοτήτων και πολιτικής προστασίας, με ελάχιστη αγροτική ή δασική οδοποιία.
8. Οριοθέτηση και οργάνωση τουριστικών και πολιτιστικών διαδρομών και τόπων εξυπηρέτησης μέσω των αναζωογονούμενων και ενεργοποιούμενων ανενεργών οικισμών, με προτεραιότητα αυτούς της ενδοχώρας.
9. Εμπλουτισμός ειδικών τουριστικών υποδομών (π.χ. επισκέψιμοι αρχαιολογικοί χώροι, καταδυτικά πάρκα, μονοπάτια). Διερεύνηση και χωροθέτηση, σε περιοχές εκτός ορίων οικισμών, πολιτιστικών χώρων (μουσείων παραδοσιακών επαγγελμάτων και προϊόντων, εθίμων, ιστορίας, δημοτικής πινακοθήκης κλπ).
10. Διερεύνηση και χωροθέτηση στον εξωαστικό χώρο περιοχής για την εγκατάσταση επιπλέον περιβαλλοντικών υποδομών, όπως αφαλάτωση, εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων, χώρος διαχείρισης ΑΕΚΚ. Δημιουργία δρόμου από τον οικισμό προς τη μονάδα διαχείρισης απορριμμάτων, ώστε να περιορισθεί και αν είναι δυνατόν να απαγορευθεί η διέλευση οχημάτων από τον ιστορικό λιμένα Ύδρας.
11. Εξειδικευμένες και προσαρμοσμένες στην ευαισθησία του τόπου λύσεις και πρακτικές σε θέματα εξασφάλισης υδατικών πόρων και εφαρμογών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
12. Χωροθέτηση παραδοσιακού ξυλοναυπηγείου σε περιοχές που συγκεντρώνονται οχλούσες δραστηριότητες (πχ. Κρίταμι) και απομάκρυνσή του από οικιστικές-αγροτικές περιοχές. Ιστορικά παραδοσιακά καρνάγια υπήρχαν στον κόλπο του Μανδρακίου και στον λιμένα της Ύδρας, το οποίο δεν είναι δυνατόν πλέον να ισχύσει λόγω ασυμβατότητας με τις λοιπές υφιστάμενες τουριστικές και οικιστικές χρήσεις.
13. Διερεύνηση και χωροθέτηση στον εξωαστικό χώρο περιοχής για την εγκατάσταση οργανωμένου υποδοχέα ναυταθλητισμού με υποστηρικτές εγκαταστάσεις και άλλων αθλητικών χώρων.
14. Διερεύνηση και χωροθέτηση στον εξωοικιστικό χώρο ΠΕΔ αλιευτικού καταφυγίου με σκοπό την ενίσχυση του πρωτογενή τομέα αλιείας καθώς και μαρίνας. Στόχος της χωροθέτησης μικρών λιμενικών υποδομών, συμβατών με την κλίμακα του νησιού (πχ. μαρίνα, αλιευτικό καταφύγιο, τουριστικό καταφύγιο κλπ) θα πρέπει να είναι η αποσυμφόρηση του ιστορικού λιμένα της Ύδρας.