Διαφαίνεται ήδη ότι τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια θα είναι άλλη μια χαμένη ευκαιρία για την Ελλάδα - δυστυχώς για ακόμη μια φορά με τη συμβολή των ανεξάρτητων υποτίθεται μελετητών, οι οποίοι εμφανίζονται βασιλικότεροι του βασιλέως. Έτσι, στην περίπτωση της πόλης μας έχουμε μια καταφανώς ανεπαρκή μελέτη, που αναπαράγει προϋπάρχουσες απόψεις (των μελετητών, του δήμου, του κράτους) τις οποίες όχι μόνο δεν προσπαθεί να αποδείξει, αλλά ούτε καν τις επερωτά. Τελικό αποτέλεσμα θα είναι η σημερινή κατάσταση να ονομαστεί -έστω μετά λύπης- αποδεκτή και τελικά, με λίγη καλή θέληση, αρκούντως καλή.
Η μελέτη αποτυγχάνει όμως και στο επίπεδο της διαβούλευσης με τους πολίτες (κάτι που υποτίθεται ότι αποτελεί κύριο στόχο της), αποφεύγοντας τόσο να προκαλέσει τη συμμετοχή (χαρακτηριστικό ότι η διαβούλευση διαρκεί μολις πέντε μέρες για μια μελέτη που υποτίθεται ότι χρειάστηκε ένα χρόνο να γραφτεί) όσο και να ενδυναμώσει γνωστικά όσους τελικά συμμετέχουν. Από τα ελάχιστα σχόλια φαίνεται:
(1) οι συμμετέχοντες δεν αντιλαμβάνονται τι είναι ο πολεοδομικός σχεδιασμός και θεωρούν ότι πρόκειται για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό του δήμου (τι έργα θα γίνουν το επόμενο διάστημα κατά προτεραιότητα και πού).
(2) δεν είναι καν κατανοητά τα μεγάλα διακυβεύματα μεταξύ των εναλλακτικών σεναρίων, ούτε οι ουσιαστικές διαφορές τους.
Ο λόγος είναι ότι αυτές ακριβώς τις παρανοήσεις τις προκαλούν οι ίδιοι οι μελετητές (υποθέτω συνειδητά), μιλώντας για εφικτά και ανέφικτα σενάρια (χωρίς καμία τεκμηρίωση), μπουρδουκλώνοντας τα διάφορα επίπεδα διοίκησης και τον ρόλο τους (πού είναι άραγε η ευθύνη/υποχρέωση του κράτους να στηρίξει τον όποιο πολεοδομικό σχεδιασμό - τι συνεπάγεται αυτή διοικητικά;), και τελικά σπρώχνοντας ανερυθρίαστα (και με λαθροχειρίες στα δεδομένα της βαθμολόγησης) το σενάριο που εκείνοι (ή το κράτος/δήμος) έχουν αποφασίσει να προωθήσουν, δηλαδή το λεγόμενο "ήπιο".
Είναι άπειρα τα προβληματικά σημεία του κειμένου (τα οποία εχω όλη την καλή διάθεση να συζητήσω αναλυτικά με όποιον τυχόν τον ενδιαφέρουν), οπότε εδώ θα σταθώ μόνο στο διά ταύτα της τωρινής διαβούλευσης, δηλαδή στην επιλογή σεναρίου:
α) δεν υπάρχει καμία τεκμηρίωση γιατί κάποια πράγματα χαρακτηρίζονται ήπια και κάποια έντονα. Γιατί πχ η εκτεταμένη (και όχι πλήρης) κάλυψη των αναγκών της πόλης είναι μέρος του "ακραίου" σεναρίου και όχι του ήπιου; Γιατί η παραγματοποίηση κάποιων απαλλοτριώσεων ή αγορών εκει που δεν υπάρχει διαθέσιμος δημόσιος χώρος για παρμβάσεις δεν χαρακτηρίζεται ήπια παρέμβαση; Ο δήμος μας άλλωστε έχει υλοποιήσει πολλάκις αυτή την πολιτική στο παρελθόν χωρίς να διεκδικεί φοβερές ριζοσπαστικές περγαμηνές. (Αν πάλι οι μελετητές δεν ξέρουν τι θα συνιστούσε πραγματικά έντονη παρέμβαση, μπορούν απλώς να κοιτάξουν την ιστορία της πόλης όσον αφορά το νηπιαγωγείο της Παρασκευοπούλου και το σχολειο της Εστίας. Και στις δύο περιπτώσεις ο δήμος τελικά έχασε νομικά, αλλά δημιούργησε πολεοδομικά τετελεσμένα υπέρ των πολιτών.)
β) είναι απαράδεκτο το ότι οι μελετητές με φορτισμένες εκφράσεις (π.χ. «το ήπιο σενάριο "δέχεται ότι οι δυνατότητες παρέμβασης έχουν όρια"» κάτι που υπονοεί ότι το εντατικό συνέδριο δεν το δέχεται και άρα είναι ελαφρώς εκτός τόπου και χρόνου, ίσως και αντιεπιστημονικό - τότε όμως γιατί μας το παρουσιάζουν;) επιδιώκουν να χειραγωγήσουν και να παραπλανήσουν τους πολίτες τόσο για τον ρόλο του Πολεοδομικού Σχεδίου όσο και για τα χαρακτηριστικά του. Να σημειώσουμε εδώ ότι ρόλος του Πολεοδομικού Σχεδίου δεν είναι η προσαρμογή σε κάποιους (υποθετικούς άλλωστε) μελλοντικούς οικονομικούς όρους ή μελλοντικούς πολιτικούς συσχετισμούς, όπως ισχυρίζεται η μελέτη, εκτιμώντας πχ ότι δεν θα υπάρξουν στο μέλλον αλλαγές στις πολιτικές προτεραιότητες του κράτους που σήμερα δεν ευνοούν θεσμικά και χρηματοδοτικά τις μεγάλες πολεοδομικές παρεμβάσεις χωρίς εμπορικό ενδιαφέρον. Αντίστοιχα, το έντονο σενάριο (αλλά όχι το ήπιο) έχει ως αναγκαία προϋπόθεση "υπόθεση ότι η διοίκηση λειτουργεί με αποτελεσματικότητα"...
Στην πραγματικότητα τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει. Όχι γιατί το κράτος δίνει ή πρόκειται να δώσει στο άμεσο μέλλον χρήματα για τη βελτίωση των γειτονιών (τα λεφτά μάλλον σε malls και mega projects θα συνεχίσουν να πηγαίνουν). Ούτε γιατί το κράτος, η περιφέρεια και ο δήμος είναι πρότυπα οργάνωσης, αποτελεσματικότητας και σοβαρότητας. Αλλά γιατί ένα πολεοδομικό δεν καλείται να κρίνει (παρά μόνο σε ένα πολύ χοντρικό επίπεδο) την εφικτότητα. Το πολεοδομικό σχέδιο δεν είναι το μίνιμουμ που θα υλοποιηθεί, πάνω από το οποίο ό,τι κάνουμε κέρδος είναι, αλλά το ταβάνι: ο,τι βρίσκεται σε σύγκρουση με το πολεδομικό σχέδιο δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Το Ρυθμιστικό της Αθήνας, παρότι έχει μείνει σε μεγάλο βαθμό μη υλοποιημένο, είναι αυτό που έχει εμποδίσει διάφορες καταστροφικές παρεμβάσεις και αυτό επίσης που έχει κατευθύνει πόρους (αυτούς τους ανεπαρκείς διαθέσιμους) σε ευεργετικές παρεμβάσεις, ακόμη και με στραβομουτσούνιασμα της κεντρικής εξουσίας.
Το ίδιο ισχύει και για το πολεοδομικό της Νέας Σμύρνης. Καλείται να κάνει δύο πράγματα: (1) να πει τι πόλη θέλουμε και άρα να καθοδηγήσει τη διοίκηση να παρεμβάινει (θεσμικά και οικονομικά) σε αυτή την κατεύθυνση και (2) να πει τι δεν θέλουμε με τίποτα (και άρα να πάρει θέσει στα μεγάλα σημερινά διακυβεύματα).
γ) η αξιολόγηση των σεναρίων είναι επιεικώς μπακάλικη (ποια είναι τα κριτήρια βαθμολόγησης; Με τι στοιχεία αποτιμήθηκε η κάθε παρέμβαση;) και τελικά πλαστή, καθώς παλεύει με νύχια και με δόντια να δώσει δήθεν αντικειμενικό χαρακτήρα στην επιλογή του ήπιου σεναρίου (και το πετυχαίνει μόνο οριακά). 'Ετσι, οι μελετητές μάς ενημερώνουν ότι το ήπιο σενάριο έχει άριστη εφικτότητα (5/5), ούτε κατ' ελάχιστον λιγότερη από αυτή του μηδενικού σεναρίου, ενώ το εντατικό έχει εφικτότητα 1/5. Και γιατί όχι 2/5 ή 3/5; Τί ειναι αυτό που δίνει αυτή τη βαθμολογία; Μα η ανάγκη να βγει η τελική σούμα σωστή (28 βαθμοί για το εντατικό σενάριο και μόλις 30 για το ήπιο). Αντίστοιχα, το ήπιο σενάριο έχει κοινωνική αποδοχή 4/5 και το έντατικό 3/5. Και πού το καταλάβατε ρε παιδιά; Πως το μετρήσατε;
Ας μη δουλευόμαστε. Αυτή η πρακτική στην επιστημονική ορολογία ονομάζεται μαγείρεμα, και δεν τιμά ούτε τους μελετητές ούτε τον δήμο. Και τελικά έχει σκοπό να βγάλει χαμηλότερα στη βαθμολογία ένα σενάριο που επικρατεί κατά κράτος σε όλους τους τομείς ουσίας.
δ) δεν αναδεικνύονται οι διαφορές μεταξύ των δύο σεναρίων, ώστε να καταλαβαίνουμε όλοι τι διαλέγουμε τελικά. Ποιες είναι κατά τους πίνακες των μελετητών;
(1) Με το ήπιο σενάριο ΔΕΝ θα υπάρχει η δυνατότητα να γίνουν εκτεταμένες δράσεις ανάπλασης και αστικής βιώσιμης κινητικότητας (ακόμη κι αν αυριο το θέλει η κοινωνία και υπάρχουν οι πόροι) αλλά μόνο σημειακές. (σελ 11)
(2) με το ήπιο σενάριο ΔΕΝ θα υπάρχει υποχρέωση του κράτους να επιδιώξει "εκτεταμένη κάλυψη των αναγκών σε υποδομές" (σελ 13)
(3) Στο ήπιο σενάριο η επιδιωκόμενη μείωση συντελεστών δόμησης και ύψους θα είναι ήπια, ιδίως για μεγάλα οικόπεδα. (σελ 11)
Έχουμε κανέναν λόγο να μην τα επιδιώξουμε όλα αυτά; Κι ας μην υλοποιηθούν τελικά πλήρως...
ε) δεν αναδεικνύονται τα μεγάλα διακυβεύματα στα οποία καλείται η κοινωνία να πάρει θέση: περισσότερη ή λιγότερη τουριστικοποίηση της νεας σμύρνης (airbnb κλπ); περισσότερη η λιγότερη συγκέντρωση ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων στο κέντρο; προσπάθεια απλώματος των δραστηριοτήτων αυτών σε άλλες γειτονιές ή όχι; Φέρουσα ικανότητα του σημερινού κέντρου; Αύξηση πρασίνου και αθλητικών χώρων σε βάρος άλλων δραστηριοτήτων; Ποιών; Υπόγεια γκαράζ κάτω από δομημένους χώρους ή και από πράσινους (μετά την κακή εμπειρία της Καρύλλου); Σχολεία; Αθλητικοί χώροι (μεγάλοι; μικροί; για άθληση; για επαγγελματικές ομάδες;); Διαχείριση απορριμμάτων; κ.λπ.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, στο ερώτημα της διαβούλευσης η απάντηση θεωρώ ότι πρέπει να είναι το εντατικό σενάριο, ώστε να αφήσουμε ανοιχτό το μέλλον της πόλης και την προοπτική ουσιαστικής βελτίωσής της.
Εύχομαι στα επόμενα στάδια των εργασιών τους οι μελετητές να προσεγγίσουν με μεγαλύτερη σοβαρότητα και τεκμηρίωση τον σχεδιασμό και τη διαβούλευση. Υποχρέωση της δημοτικής αρχής είναι να αναγνωρίσει αυτή την ανάγκη και να το διασφαλίσει.