ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΣΙΚΙΝΟΥ - ΔΗΜΟΥ ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΥ - ΔΗΜΟΥ ΙΗΤΩΝ

Σχόλια για τον χωροταξικό Σχεδιασμό της Ίου

Ως κάτοικος της Ίου με καταγωγή από το νησί, ως καλλιεργητής αγροτικής γης και ως αρχαιολόγος έχω καθήκον να συμβάλλω στην προστασία και ανάδειξη του ιστορικού τοπίου, στο οποίο εγγράφεται το φυσικό περιβάλλον και η αλληλεπίδρασή του με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στο τοπίο αποτυπώνεται η υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου και ως τέτοιο προστατεύεται από Σύμβαση της Φλωρεντίας για το Τοπίο του 2000 που έχει κυρώσει η χώρα μας.
Επιπλέον, η διαχείριση του τοπίου στο πλαίσιο της παραδοσιακής κυκλαδίτικης κοινωνίας προσφέρει ολοκληρωμένα παραδείγματα προστασίας των φυσικών πόρων και βιωσιμότητας στο ιδιαιτέρως ευαίσθητο οικοσύστημα των νησιών: ενδεικτικά, μόνο, μπορούν να αναφερθούν μερικά από την Ίο:
- αναβαθμοί με ξερολιθιές που εξοικονομούν και εξασφαλίζουν το καλλιεργήσιμο έδαφος και συγκρατούν το νερό.
- μεγάλη έκταση των αναβαθμών που αποτυπώνει το εντυπωσιακό εύρος των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στην Ίο.
- μεγάλη έκταση των καλλιεργήσιμων αναβαθμών μέσα στις ρεματιές, καθώς αυτές αποτελούν προστασία από τους δυνατούς ανέμους
- τεχνικές συγκράτησης και εξοικονόμησης του νερού, όπως είναι οι στέρνες και τα ξερολιθικά μικροφράγματα (σουβάλες) στα ρέματα εφήμερης ροής
- μικρές οικίες ώστε να μη σφραγίζουν το πολύτιμο έδαφος και να εξοικονομούν χώρο για τις καλλιέργειες και την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας.
- μικρές ιδιοκτησίες (πολλές δεν ξεπερνούν τα 4000 τ.μ.) που διασφαλίζουν την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους σε όσο δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και κατ΄επέκταση την κοινωνική συνοχή.
- η κλίμακα των ιδιοκτησιών ορίζεται από το φυσικό ανάγλυφο του τοπίου, όπως αυτό οριοθετείται από τους βράχους, τα φυσικά περάσματα, τα μονοπάτια και τα ρέματα.

Αν και η Ίος προστατεύεται στο σύνολό της με το ειδικό προεδρικό διάταγμα ΠΔ 587Δ/1981, θεωρώ ότι το τοπίο της σήμερα απειλείται από την καταστρατήγηση όλων των παραπάνω σημείων που περιέγραψα, με την ανοχή της πολιτείας, και με δυσμενείς ήδη συνέπιες στη βιοποικιλότητα και την κοινωνική συνοχή. Θα περίμενα, ο χωροταξικός σχεδιασμός να θέσει ως προτεραιότητά του την προστασία του τοπίου, ως βάση για τις όποιες παρεμβάσεις του στο χώρο.
Ο χωροταξικός /πολεοδομικός σχεδιασμός θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να εκπονήσει καταρχήν μια ολοκληρωμένη μελέτη του τοπίου, που θα καταγράφει όλα τα στοιχεία του χώρου που θέλει να διαχειριστεί, όπως τη γεωμορφολογία, (μελέτες υδάτινων πόρων, λεκάνες απορροής υδάτων, οριοθέτηση ρεμάτων, καταγραφή υγροτόπων, καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε αναβαθμούς) και την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά (π.χ. αγροτικά πολιτιστικά τοπία, ξερολιθιές, εξορυκτικές δραστηριότητες, κ.ά.)
Παρακάτω αναφέρω ενδεικτικά δύο περιπτώσεις που δεν αναφέρθηκαν στην παρουσίασή σας, ωστόσο υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδείγματα, εφόσον δεν έχει γίνει μελέτη τοπίου.
Α) Οι ξερολιθιές προστατεύονται ως στοιχείο του πολιτιστικού (παραδοσιακού) περιβάλλοντος αλλά και ως σημαντικό στοιχείο του τοπίου κατά το
άρ. 24 του Συντάγματος. Ειδικότερα, το άρ.19 παρ. 5 του ν. 1650/1986 προβλέπει ρητά την προστασία τους ως σημαντικών στοιχείων του τοπίου. Το ίδιο συνάγεται και από
Διεθνείς Συμβάσεις, όπως η Δ.Σύμβαση της Φλωρεντίας για την προστασία του
Τοπίου του έτους 2000, η οποία κυρώθηκε με τον ν. 3827/2010 αλλά και της Γρανάδας για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης (κυρωτικός ν. 2039/1992), της Unesco για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του έτους 2003 (κυρωτικός ν.3521/2006), μιας και τα ξερολιθικά κτίσματα εμπεριέχουν μία ιδιαίτερη παραδοσιακή τεχνοτροπία κατασκευής. Στο πλαίσιο του χωρικού σχεδιασμού, επομένως, οφείλει να προβλεφθεί η προστασία τους μέσω π.χ. των Περιοχών Ειδικής
Προστασίας σε επίπεδο Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου του άρ. 7 του ν.
4447/2016, ενώ διαθέσιμες είναι και οι εκδοχές ειδικών νομοθετημάτων προστασίας στη βάση του άρ. 19 του ν. 1650/1986 (Περιοχές Προστασίας της Φύσης κ.α.). Η προστασία των ξερολιθιών οφείλει να διαλάβει την απαγόρευση καταστροφής ή υποβάθμισής τους και την υποχρέωση διατήρησής τους στο μέλλον,
αφού λάβει χώρα καταγραφή των κτισμάτων αυτών και επιδιωχθεί η ένταξή τους στον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Β) Ομοίως ως υλικά κατάλοιπα και ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά προστατεύονται:
- τα ιστορικά Μεταλλεία Σιδήρου στη θέση «Βουνί-Βόθωνες-Νεράκι» στην Αγία Θεοδότη
- ασβεστοκάμινο ακέραιο με συνοδές ξηρολιθικές εγκαταστάσεις στην Αγία Θεοδότη
- τα ιστορικά Λατομεία Μαρμάρου πλησίον του Παλαιόκαστρου
- τα ιστορικά Ορυχεία Χαλαζία στη θέση Χαμουχάδες – Πέππα - Τρυπητής.
- Το εγκαταλελειμμένο χωριό του Καλάμου.
Συνοψίζοντας, σύμφωνα με όλα τα παραπάνω η αναλυτική καταγραφή των στοιχείων του τοπίου και οι νομοθετικές διατάξεις, βάση του Συντάγματος και των Διεθνών Συμβάσεων στις οποίες αυτό υπάγεται, πρέπει να αποτυπωθούν στη μελέτη σας πολύ συγκεκριμένα και με ακρίβεια, καθώς αποτελούν το σημείο εκκίνησης, την προϋπόθεση και τα όρια της οποιαδήποτε πολεοδομικής παρέμβασης.

Περαιτέρω παρατηρήσεις επί του σχεδιασμού που μας παρουσιάσατε, σχετίζονται σε κάθε περίπτωση με όσα προαναφέρθηκαν αλλά χρήζουν ιδιαίτερης μνείας:
- Από τη μελέτη σας λείπουν τα τοπία απόλυτης προστασίας, τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους

- Οι αλλαγές στους όρους δόμησης που προτείνονται δεν συνάδουν, όπως πιο πάνω ήδη υποστηρίχθηκε, με την κλίμακα του τόπου μου. Η μικρή ιδιοκτησία προστατεύει διαχρονικά τον τόπο, ως πολύτιμο φυσικό πόρο, σε αντίθεση με τη μεγάλη ιδιοκτησία γης, που όπως αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια στην Ίο προέβη σε πλήθος περιβαλλοντικών εγκλημάτων (που έχουν ήδη καταδικαστεί από τα ελληνικά δικαστήρια). Ήδη η εξαγορά μεγάλων εκτάσεων γης από ένα ιδιοκτήτη έχει προκαλέσει μεγάλο ρήγμα στην κοινωνική συνοχή, ενώ οι αλλαγές στους όρους δόμησης ισοδυναμούν με απαξίωση της μικρής παραδοσιακής ιδιοκτησίας που κρατάει τους ανθρώπους στον τόπο τους, ισοδυναμούν με άτυπη δήμευση των μικρών ιδιοκτησιών, φτωχοποίηση των κατοίκων και περαιτέρω υποβάθμιση της κοινωνικής συνοχής.

- Το σχέδιο που μας παρουσιάσατε δεν πραγματεύεται τα ΕΣΧΑΣΕ. Ο τόπος μου απειλείται με ΕΣΧΑΣΕ που σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ενταχθούν λόγω του μεγέθους δόμησης και κατανάλωσης φυσικών πόρων στο ιστορικό πολιτισμικό κυκλαδικό τοπίο γενικότερα, αλλά και της Ίου ειδικά, πόσο μάλλον δε που μας ενημερώσατε, ότι η φέρουσα ικανότητα του νησιού είναι στα όρια της υπέρβασης. Για τα ΕΣΧΑΣΕ ο δήμος Ιητών έχει αρνητικά γνωμοδοτήσει και είναι ζήτημα δημοκρατίας, αυτή η απόφαση, να αποτυπώνεται στον σχεδιασμό του τόπου του. Επιπλέον, προξενεί αλγεινή εντύπωση η πρότασή σας για αλλαγές στους όρους δόμησης προς όφελος μεγάλων ιδιοκτησιών, ενώ παράλληλα δεν εντάσσετε στη μελέτη σας τις συνέπειες των ΕΣΧΑΣΕ: έτσι, προάγετε στην πραγματικότητα, μια κοινωνική αδικία, καθώς από τη μία απαξιώνετε την περιουσία των μικροϊδιοκτητών που προστατεύουν τον τόπο και από την άλλη προωθείτε μια οικοδόμηση μεγάλης κλίμακας που αλλοιώνει το φυσικό και ιστορικό περιβάλλον.

- Τέλος, θεωρώ ότι ο χρόνος των πέντε (5) ημερών που διαθέτουμε για παρατηρήσεις επί του σχεδίου που μας παρουσιάσατε είναι πολύ μικρός. Το θέμα είναι σύνθετο, με πολλές και διαφορετικές παραμέτρους και για το λόγο αυτό χρειαστήκατε εσείς, ως ειδικοί επιστήμονες ένα περίπου χρόνο να εκπονήσετε τη μελέτη σας. Πώς είναι δυνατόν οι πολίτες να αξιολογήσουν τις προτάσεις σας σε πέντε μόλις ημέρες; Είναι λοιπόν εύλογο να πιστέψω ότι ο χρόνος που μας δίνετε είναι μάλλον τυπικός και δεν αποσκοπεί σε ουσιαστική δημόσια συζήτηση, για ένα θέμα τόσο σοβαρό όσο το μέλλον του τόπου και της ζωής μας. Θα παρακαλούσα να παρατείνετε το χρόνο δημόσιας διαβούλευσης, καθώς η πλειονότητα των συμπολιτών μου δεν έχει προλάβει να ενημερωθεί επαρκώς και επιφυλάσσομαι του νόμιμου δικαιώματός μου για διεκδίκηση επαρκούς χρόνου αξιολόγησης των προτάσεών σας.

- Τέλος, θα πρέπει, εφόσον λαμβάνετε υπόψη σας τις απόψεις των πολιτών, να τοποθετηθείτε δημόσια για τις προτάσεις που κατατίθενται σε αυτή την πλατφόρμα και τις τροποποιήσεις στις οποίες κατά συνέπεια θα προβείτε αναφορικά με το δικό σας σχεδιασμό, ενδεχομένως σε μια νέα δημόσια διαβούλευση, γιατί μόνο έτσι έχει νόημα ο δημόσιος διάλογος.

Μαρία Ζαμάνου
84001 Ίος Κυκλάδων
maria.zamanou@gmail.com