ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

Μοναδικό Ζαγόρι: Η Αξία του Βρίσκεται στην Προστασία του!

(Tο παρακάτω κείμενο ακολουθεί και συνημμένο σε αρχείο PDF!)

Αμφιβάλλοντας σοβαρά για την αποτελεσματικότητα της τοποθέτησης μου σε μια ηλεκτρονική διαβούλευση, θέλω να καταθέσω ορισμένες επισημάνσεις, ως χρέος μου στο Πάπιγκο και στο Ζαγόρι, τον τόπο όπου γεννήθηκα, μεγάλωσα και υπηρέτησα όλη μου τη ζωή. Μπορώ πια να πω ότι στην ομορφιά και αρμονία του τόπου μου, χρωστώ τη δύναμη που ακόμα έχω να προσφέρω, από όσες θέσεις μου επέτρεψε η επιστήμη μου και η επαγγελματική μου ιδιότητα.

Θα είναι τεράστια απογοήτευση για όσους, ήδη από τη δεκαετία του 1950, μελετήσαμε και προσεγγίσαμε το Ζαγόρι, σε συνέδρια, σε μελέτες, στα προγράμματα LIFE, ως μοναδική περίπτωση (όπως πράγματι είναι), να δούμε να εξαφανίζεται κάθε ελπίδα διαμόρφωσης ενός μέλλοντος που θα εξυψώνει τον πολιτισμό των οικισμών και θα αναδεικνύει το μεγαλείο της φύσης που τους περιβάλλει, χάριν κάποιας διαδικασίας «εξπρές» κατάρτισης πολεοδομικών σχεδίων.

Οι συνάδελφοι μηχανικοί, κάθε ειδικότητας, οι μελετητές και οι βοηθοί τους, ας γνωρίζουν λοιπόν ότι μετέχουν ενός εγχειρήματος που δεν πρέπει να ακυρώσει τις ελπίδες των δασκάλων τους, και να εξαφανίσει αναρίθμητες σελίδες συγγραμμάτων, μελετών και αναφορών, όπου αυτές καταγράφηκαν.

Ας ξεκινήσουν, λοιπόν, από την καταχώριση στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς UNESCO. Θα μπορούσε να είναι πληρέστερη καθώς το Ζαγόρι ανταποκρίνεται σε περισσότερα κριτήρια, αλλά ας είναι! Τουλάχιστον εκκινεί από την ορθή θεώρηση του παραδοσιακού χαρακτήρα ως αλληλένδετου με το φυσικό περιβάλλον. Υπάρχουν στο site της UNESCO οι εκθέσεις του ICOMOS και του IUCN (το οποίο μάλιστα πρότεινε την επανεξέταση για την καταχώριση του τόπου και στο κριτήριο (x), λόγω της στενής σύνδεσης των χαρακτηριστικών της ανθρώπινης παράδοσης με τη φύση). Υπάρχει και το Management Plan της δικής μας Κυβέρνησης, με δεσμεύσεις που είδαμε, τουλάχιστον στο Πάπιγκο, εκεί προς τη θέα στο Βίκο, να εξανεμίζονται πριν την κατάθεσή του!

Οι κλίμακες και τα μεγέθη των οικισμών και κάθε ίχνους ανθρώπινης δραστηριότητας στο Ζαγόρι δεν αποφασίστηκαν ποτέ κεντρικά. Δεν ήταν προϊόν της απόφασης κάποιου ηγέτη, μηχανικού ή πολεοδόμου, αλλά το αποτέλεσμα της μακραίωνης προσαρμογής του ανθρώπινου στοιχείου στη φύση. Το ανάγλυφο, η απόσταση, το απόσταγμα της σοφίας των τεχνιτών, η εμπειρία των πληθυσμών από το συνεχή διάλογο με τα στοιχεία της φύσης διαμόρφωσαν τα σχήματα των οικισμών, την ένταξή τους στο χώρο, τη διαμόρφωση τελικά αυτού του θαυμάσιου και μοναδικού προστατευτέου τοπίου.

Προβληματισμοί επί της Μελέτης του ΤΠΣ Ζαγορίου

Έτσι, ενώ είναι σωστές οι διαπιστώσεις της μελέτης ότι «βασικά ζητήματα που χρήζουν διαχείρισης είναι η επίλυση τυχόν ζητημάτων τοπικού χαρακτήρα στους οικισμούς που διαθέτουν θεσμοθετημένο όριο και ο οριστικός καθορισμός της οριοθέτησης των οικισμών που στερούνται θεσμοθετημένου ορίου...» και ότι «ανάγκες νέων περιοχών προς πολεοδόμηση πέραν των παραπάνω οριοθετήσεων οικισμών δεν προκύπτουν για κανένα οικισμό του Δήμου», παρόλα αυτά με προβληματίζει ότι:
>> Η αποτύπωση των ορίων για το Πάπιγκο είναι εσφαλμένη!!
>> Δεν παρέχεται ανάλυση/ενδεικτικές εφαρμογές της σύλληψης «για την ενίσχυση της κεντρικότητας» συγκεκριμένων διπόλων και «για την ποικιλόμορφη ανάπτυξη των λοιπών οικισμών», με σκοπό αυτοί να απορροφήσουν μέρος της τουριστικής πίεσης.
>> Δεν εξασφαλίζεται πώς οι προτάσεις για το σχεδιασμό του χώρου δεν θα επιδρούν καταλυτικά αρνητικά – ανατρεπτικά στα πολύ ορθά κριτήρια-στόχους ΚΡ-5 έως ΚΡ-9, που οι ίδιοι οι μελετητές έχουν θέσει!
>> Δεν περιέχεται καμία πρόταση για την αναχαίτιση του ‘άναρχου’ μοντέλου τουρισμού που επικρατεί ήδη στα βασικά χωριά του Ζαγορίου, με αναμφίβολα καταστροφικά αποτελέσματα για το τοπίο.
>> Ποια, τελικώς, η χρησιμότητα της διαπίστωσης ότι οι οριοθετημένοι οικισμοί δεν χρειάζονται επέκταση, εάν στα συνιστώντα την αυθεντικότητά τους οικιστικά σύνολα προστίθενται ξενοδοχειακές μονάδες; Εάν συστήνεται ή επιδιώκεται η ενίσχυση των υποδομών που θα υποβοηθούν αυτή την ραγδαία κινούμενη αλλοίωση του χαρακτήρα τους;

Η υπάρχουσα τουριστική πίεση και η όποια περαιτέρω παρόμοια ανάπτυξη, αφορούν τουρισμό με υψηλό έως πολύ υψηλό οικολογικό αποτύπωμα, εντός μιας πολυεπίπεδα προστατευόμενης περιοχής. Οι επιπτώσεις του είναι άμεσες (διανυκτερεύσεις, οδικές μετακινήσεις των τουριστών, δραστηριότητες ενισχυτικές της φωτορύπανσης και ηχορύπανσης), και έμμεσες (προοπτική εκτέλεσης έργων υποδομών μεσαίας-μεγάλης κλίμακας, οδικών και άλλων, για τη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επίσκεψης σε χώρους που ήδη υποφέρουν από μη διαχειρίσιμες ορδές τουριστών, σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους κλπ).

Τέλος, στο εναλλακτικό σενάριο 2, το πολιτιστικό τοπίο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO συνιστά το βασικό πόρο του τριπλού συστήματος που επικαλείται η μελέτη (επικεντρώνοντας στη συνδεσιμότητα των στοιχείων του βιοφυσικού περιβάλλοντος, της τοπικής ανάπτυξης και οικονομίας και του οικιστικού περιβάλλοντος).

Επομένως, η ενθάρρυνση της διοχέτευσης σε άλλους οικισμούς, τουριστικών πιέσεων τις οποίες θα συνεχίσουν να δέχονται, με συνεχείς οδικές μεταβάσεις, καθ’όλη τη διάρκεια του 24ωρου, οι ήδη σήμερα ανεπτυγμένοι τουριστικά οικισμοί, δεν καθιστά κανέναν από αυτούς περισσότερο αξιοβίωτο. Αντίθετα, το σύνολο του Δήμου θα καταστεί πολύ λιγότερο αξιοβίωτο για τους κατοίκους του (μόνιμους και οικογένειες που διατηρούν δεύτερη -παραδοσιακή- κατοικία), ως ένα συνονθύλευμα από χωριά κοιμητήρια και χωριά διασκεδαστήρια, με κάθετη μείωση της αποτελεσματικότητας των καθεστώτων προστασίας που έχουν τεθεί.

Στα πολύ θετικά σημεία της μελέτης ανήκει η πρόταση επανεξέτασης δυνατοτήτων ανάπτυξης του χώρου και της ανθρώπινης δραστηριότητας και σε άλλες, εκτός του τουρισμού, οικονομικές δραστηριότητες, όπως οι ήπιες μορφές κτηνοτροφίας και γεωργικής παραγωγής, καθώς και δραστηριότητες παραδοσιακής τέχνης, οικοτεχνίας και μεταποίησης, που αποτελούσαν πάντα στοιχεία καθημερινότητας των προγόνων μας στην περιοχή.
Εύχομαι η τελική μελέτη να διευκολύνει και να αναδείξει επιλογές για την επαναφορά τέτοιων πολύτιμων δραστηριοτήτων.

Αγαπητοί συμπολίτες, μελετητές μηχανικοί και φίλοι, μη ξεχνάτε πως είναι χρέος όλων μας η προστασία της μοναδικής φύσης που περιβάλλει το Ζαγόρι και η αδιαπραγμάτευτη διατήρηση των παραδοσιακών οικισμών, των δραστηριοτήτων και των αντικειμένων τους, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί στο Ζαγόρι, όπως και αλλού στην Ελλάδα, το φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο ορθώνονται και οι όγκοι τους, δεν μας ανήκουν! Ανήκουν στις επόμενες γενιές και οφείλουμε να τους παραδώσουμε αλώβητους, όπως τους παραλάβαμε!

Αλίκη Στάρα-Γαλερίδου
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ
Ομότιμη Καθηγήτρια ΑΕΙ στο Τμήμα Συντήρησης Έργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων
aliki.stara.galeridou@gmail.com