ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΤΗΝΟΥ

Παρατηρήσεις Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμου

Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και πολιτισμού με παρακάλεσε να ανεβάσω στην πλατφόρμα τις παρατηρήσεις των συνεργατών τους. Η ΕΛΛΕΤ είναι σύμβουλος του Δήμου Τήνου στη διαδικασία του ΤΠΣ Τήνου.

Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
Αθήνα, Μάρτιος 2025

Διαβούλευση επί των Εναλλακτικών Σεναρίων του ΤΠΣ της Τήνου
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΕΤ

Εισαγωγικό πλαίσιο
Βασική προϋπόθεση οποιασδήποτε επιτυχημένης προσπάθειας διαμόρφωσης κοινωνικά δίκαιων, περιβαλλοντικά ορθολογικών και οικονομικά αποδοτικών πολιτικών χωρικού σχεδιασμού αποτελεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός του χώρου, όπως υπαγορεύουν οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.
Γνωρίζουμε, ότι η τρέχουσα διαβούλευση αποτελεί τη διαβούλευση επί των λεπτομερειών της τελικής πρότασης, θεωρούμε απογοητευτικό -έως και προσχηματικό-, να προβλέπεται χρονικό περιθώριο μόλις πέντε ημερών (!) για την κατάθεση απόψεων επί των εναλλακτικών σεναρίων χωρικής οργάνωσης του Δήμου Τήνου.
Το πρόβλημα αυτό αυτή επιτείνεται από την ασάφεια της σύνδεσης του ΤΠΣ με την υπό εκπόνηση Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) Νοτίου Αιγαίου (ΕΠΜ 8β), τους υπό κύρωση/ανάρτηση δασικούς χάρτες και το υπό διαβούλευση Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο Τουρισμού. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι μην είναι σαφή και συχνά τεκμηριωμέν κατά την κρίση μας τα όρια, η θέση και το περιεχόμενο πολλών εκ των προτάσεων.

Όραμα
Η Βιώσιμη Ανάπτυξη θα πρέπει να αποτελεί το όραμα του της Τήνου για την επόμενη 30ετία. Επομένως κύριοι στόχοι θα πρέπει να είναι η διατήρηση και προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
Οι επί μέρους στόχοι, που έχουν τεθεί από τη Μελέτη είναι αποδεκτοί. Επίσης η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης είναι ικανοποιητική.

Α. Σημεία συζήτησης και ερωτήματα σχετικά με το προτεινόμενο σενάριο
1. Πώς προτείνεται η εφαρμογή της οικοανάπτυξης στην ΠΕΧ 2; Πρόκειται για περιοχή Τουρισμού-Αναψυχής με χαμηλούς όρους δόμησης και πώς επιτυγχάνεται αυτό και μάλιστα χωρίς διαφοροποίηση τουριστικών εγκαταστάσεων από την ΠΕΧ1 παρά μόνον ως προς τη δυναμικότητα των καταλυμάτων;
2. Παρατηρείται μια ιδιόμορφη ανάμειξη χρήσεων στην ΠΕΧ 3, η οποία χαρακτηρίζεται ως «Πρωτογενής Τομέας», αλλά περιλαμβάνει κατοικία, επαγγελματικά εργαστήρια, εξόρυξη κ.λπ. Επιπλέον, ποιος είναι ο χαρακτήρας των ακτών που περιλαμβάνονται σε αυτή την περιοχή;
3. Να εξεταστεί η καταλληλότητα της περιοχής εκμετάλλευσης φωτοβολταϊκών (ΠΕΧ 6). Τι περιλαμβάνουν οι αναφερόμενες κατασκευές και ποιος είναι ο σκοπός των περιπτέρων ενημέρωσης;
4. Γιατί στις ΠΕΔ προβλέπονται αποκλειστικά οι χρήσεις Μεταποίησης και Χονδρεμπορίου, σε αντίθεση με το 2ο σενάριο; Οι προτάσεις του 2ου σεναρίου σε αυτό το σημείο παρουσιάζουν ενδιαφέρον και θα πρέπει να συζητηθούν.
5. Να διευκρινιστεί με ποιον τρόπο προτείνεται η υλοποίηση της ΠΕΔ: ως περιοχή ελέγχου χρήσεων ή μέσω πολεοδόμησης;
6. Υπάρχουν περιοχές εκτός σχεδίου και οικισμών με υπερσυγκέντρωση β’ κατοικίας; Υφίσταται κάποια σχετική πρόβλεψη για τη ρύθμισή τους;
7. Στις «οικιστικές περιοχές», εκτός από την κύρωση του δικτύου κοινοχρήστων χώρων, θα πρέπει να εξεταστεί και η ανάγκη συμπληρωματικής ρυμοτόμησης, δεδομένου ότι υπάρχουν οικισμοί με διευρυμένα όρια και αδόμητες εκτάσεις. Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να συζητηθεί μετά την οριστική οριοθέτηση των οικισμών.
8. Οι προτεινόμενες ζώνες λατόμευσης (πχ. στην ΠΕΧ 3) οφείλουν να προσδιοριστούν και να περιγράφουν με απόλυτη ακρίβεια.

Β. Παρατηρήσεις – Προτάσεις
1. Σημειώνουμε ότι ο όρος “οικοανάπτυξη” νοείται πλέον ως βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία θα πρέπει να εξασφαλίζεται για όλο το νησί, η δε διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς (σε σχέση με τον κυρίαρχο τουρισμό ήλιου+θάλασσας), που επιδίωκε η ΖΟΕ, ως οικοανάπτυξη, με στροφή σε θεματικές μορφές τουρισμού χαμηλού αποτυπώματος, θα πρέπει να επιδιώκεται για όλο το νησί. Άλλωστε το νησί έχει ένα επίσης ισχυρό προϊόν: το θρησκευτικό τουρισμό.
2. Δεδομένου ότι ο Τουρισμός είναι αυτή τη στιγμή ο πιο “απειλητικός τομέας” για το περιβάλλον και την ταυτότητα των Κυκλαδονησιών, οι ΠΕΧ1 και ΠΕΧ 2 θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής. Η ΖΟΕ , τα όρια των επί μέρους περιοχών, οι επιτρεπόμενες σε αυτές χρήσεις και οι κανονιστικές ρυθμίσεις, που περιλάμβανε υφίστανται και στο 3ο ήπιο σενάριο διαφοροποιήσεις. Εκτός από το θέμα των νέων ορίων, στο οποίο θα επανέλθουμε, υφίσταται τροποποίηση, ως προς τις επιτρεπόμενες επί μέρους τουριστικές εγκαταστάσεις, για τις οποίες γίνεται παραπομπή στον Ν.4276/14, χωρίς άλλη εξειδίκευση. Στο νόμο αυτό προβλέπονται λειτουργικές μορφές τουριστικών καταλυμάτων μικρού, αλλά και μεγάλου μεγέθους (βάσει των ορισμών και των προδιαγραφών τους) καθώς και εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, οι περισσότερες των οποίων συνεπάγονται σημαντική δόμηση. Είναι προφανές, ότι η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη του νησιού δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στα μικρά καταλύματα της ΠΕ2 και ότι στην ΠΕΧ1 θα δημιουργηθούν και μεγαλύτερες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις δυναμικότητας, που να επιτρέπει την προσφορά πλήρων εξυπηρετήσεων
3. Λόγω, όμως, των μη αναστρεψιμων επιπτώσεων ορισμένων ιδιαίτερα μεγάλων εκ των εγκαταστάσεων αυτών στο περιβάλλον και τελικά την ταυτότητα του νησιού προτείνεται:
I. Να απαγορευτούν οι στρατηγικές επενδύσεις στον Τουρισμό και η δημιουργία ΕΣΧΑΣΕ
II. Επίσης να απαγορευτούν ή έστω να περιοριστούν οι μορφές καταλυμάτων (πχ ΣΤΚ, ΟΜΑΤ) που συνεπάγονται ξενοδοχείο και real estate δηλ. εξ υπαρχής δημιουργία νέων ιδιωτικών οικισμών.
III. Να προσδιοριστούν και να χωροθετηθούν σε επόμενη φάση οι επιβαρυντικές σε δόμηση εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής πχ τουριστικοί λιμένες μικρού μεγέθους (κατά προτίμηση σε υφιστάμενα λιμάνια/λιμενίσκους), τα συνεδριακά κέντρα κ.ο.κ
Σημειώνεται ότι αναφερόμαστε σε περιοχές εκτός σχεδίου, όπου βασική επιδίωξη πρέπει να είναι ο περιορισμός της δόμησης.
4. Θα πρέπει επίσης να διερευνηθεί η δυνατότητα αναστήλωσης και επανάχρησης τμημάτων των εγκαταλελειμμένων οικισμών για τουριστική χρήση με τη μορφή, είτε μεμονωμένων καταλυμάτων, είτε με τη μορφή albergo diffuso, που δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί νομοθετικά, προβλέπεται όμως στο υπό προώθηση (;) Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο του Τουρισμού. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αναβίωσης τέτοιου οικισμού , αλλά για β΄ κατοικία, είναι η Παχειά Ράχη στην Αίγινα. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύσει για μεμονωμένα παραδοσιακά κτίρια εντός οικισμών.
5. Στην ΠΕΧ2 να διατηρηθεί η μέγιστη δυναμικότητα των 50 κλινών και να απαγορευτούν εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής. Εδώ όμως θα πρέπει να γίνεται μνεία για τη διοργάνωση δραστηριοτήτων-βιωματικών εμπειριών: περπάτημα, οικοπαρατήρηση, ενημέρωση/συμμετοχή σε αγροτικές εργασίες κλπ αλλιώς η αναφορά σε αγροτουρισμό και οικοτουρισμό είναι κενή περιεχομένου. Θα πρέπει κατά συνέπεια να επιτρέπονται οι μικρές υποδομές, που απαιτούν οι εμπειρίες αυτές. Άλλως θα πρόκειται για περιοχή Τουρισμού-Αναψυχής με χαμηλή δυναμικότητα τουριστικών εγκαταστάσεων.
6. Να επανεξεταστούν τα όρια της νέας τουριστικής περιοχής Πανόρμου και ενδεχομένως να περιοριστούν. Σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει η δόμηση εντός της εν λόγω περιοχής να φθάνει πλησίον των ορίων του Πύργου.
7. Σε εκτός σχεδίου περιοχές θα πρέπει αποθαρρύνεται η δόμηση (πολλώ δε μάλλον η χρήση ‘κατοικία’) και να διοχετεύεται εντός ορίων οικισμών, όπως προβλέπεται στο Σύνταγμα. Δεν διαπιστώσαμε να υπάρχει κάποια σχετική πρόβλεψη.
8. Ως προς τους μορφολογικούς κανόνες δόμησης για τους παραδοσιακούς ή για τους λοιπούς οικισμούς και για την εκτός σχεδίου δόμηση θα τεκμηριώσουμε την ανάγκη σωστών ειδικών όρων δόμησης κι όχι μορφολογικών κανόνων. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κτιρίων σε μη παραδοσιακούς οικισμούς λειτουργούν περιοριστικά στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Η μίμηση/αντιγραφή τυχόν παραδοσιακών μορφολογικών στοιχείων και δομών δεν μπορεί να αποτελεί επιδίωξη σύγχρονων αρχιτεκτονικών μελετών. Επιδίωξη της αρχιτεκτονικής είναι να μεταφέρει, και να προσαρμόζει τα παραδοσιακά πρότυπα μορφών βάσει του σύγχρονου τρόπου ζωής.
9. Η οριοθέτηση όλων των οικισμών είναι θετική και προϋπόθεση για την ισόρροπή ανάπτυξη του νησιού, με σεβασμό στο μοναδικό και ευαίσθητο αιγαιοπελαγίτικο τοπίο. Πρόκειται για πολυσύνθετη διαδικασία, που θα προσδιοριστεί με το υπό έκδοση -πολυαναμενόμενο-ΠΔ η οποία οφείλει μεν να συντάσσεται με την κείμενη νομοθεσία και την νομολογία του ΣτΕ, οφείλει δε να συνυπολογίζει την δεύτερη κατοικία και τις επιπτώσεις που δημιουργεί η ‘προαστιοποίηση’ της Τήνου σε σχέση με την Αττική. Ιδίως διότι η χρονική κατανομή των παραγόμενων φόρτων κατά τη διάρκεια του έτους διαφοροποιείται και εντείνεται περαιτέρω μέσω της -έως σήμερα ουσιαστικά αρρύθμιστης- βραχυχρόνιας μίσθωσης κατοικιών. Η ΕΚΕΦΙ οφείλει να διαχειριστεί και να εντοπίσει τα όρια των ζητημάτων αυτών και η μελέτη να περιγράψει με σαφήνεια τις πολιτικές διαχείρισης των παραγόμενων πιέσεων/φόρτων.
10. Η σκιαγράφηση στην μελέτη μέτρων πολιτικής για θέματα συναφή με τη ρύθμιση των επιπτώσεων στο χώρο ζητημάτων σχετικών με τη βραχυχρόνια μίσθωση, που εχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στα ελληνικά νησιά (αύξηση ενοικίων, αδυναμία εξεύρεσης στέγης, προβλήματα κυκλοφορίας και στάθμευσης κλπ) αποτελεί ζητούμενο. Η ΕΚΕΦΙ οφείλει και πάλι να διαχειριστεί και να εντοπίσει τα όρια των ζητημάτων αυτών και η μελέτη να περιγράψει με σαφήνεια τις πολιτικές διαχείρισης των παραγόμενων πιέσεων/φόρτων. Η παράβλεψη των κρίσιμων αυτών ζητημάτων από την μελέτη δημιουργεί αμφιβολίες για την ρεαλιστικότητα των επιδιώξεών της.
11. Ως προς την εγκατάσταση αιολικών, δεν προκύπτει τεκμηρίωση για τον καθορισμό της ζώνης 500μ περιμετρικά των οικισμών στην οποία απαγορεύεται οποιαδήποτε νέα εγκατάσταση Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ), πλην των έως σήμερα αδειοδοτημένων. Εκτιμάται ότι το όριο της ζώνης αυτής, η οποία ορθά ορίζεται επί της αρχής, χρήζει διεύρυνσης. Ομοίως δεν προκύπτει τεκμηρίωση για τα φωτοβολταικά και τη μέγιστή ισχύ που αναφέρεται στην μελέτη.
12. Υπάρχει η ανάγκη για την κατ’αρχήν διερεύνηση εκτάσεων για την χωροθέτηση Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων. Ομοίως για τον ΧΥΤΥ της Τήνου χρειάζεται η κατ’ αρχήν διερεύνηση πιθανών χώρων επέκτασής του. Η παράβλεψη των κρίσιμων αυτών ζητημάτων από την μελέτη δημιουργεί αμφιβολίες για την εφικτότητα υλοποίησής της, ιδίως αναφορικά με την αντιμετώπιση, που θα τύχουν οι προτεινόμενες ρυθμίσεις από την τοπική κοινωνία.
13. Στους χάρτες της ανάλυσης παρατηρούνται παραλείψεις και ανακρίβειες όπως ενδεικτικά α) στην περιοχή του Σταυρού τόσο στην εντός σχεδίου όσο και στην εκτός σχεδίου περιοχή σκιαγραφείται με πράσινο χρώμα μια μεγάλη έκταση ως κοιχόχρηστος χώρος, που σήμερα είναι ιδιόκτητη, β) το τμήμα του περιγράμματος του ιστορικού τόπου της χώρας της Τήνου περιλαμβάνει μέρος της χερσαίας ζώνης ακόμα και τον μέσα προβλήτα.
14. Η πρόταση ενίσχυσης της παρόδιας δόμησης σε συγκεκριμένες περιοχές του νησιού θα διαφοροποιήσει καθοριστικά και επιβαρυντικά την εικόνα του νησιού.
15. Η ανάπτυξη εκατέρωθεν του οδικού δικτύου οδηγεί σε άλλη εικόνα του νησιού από αυτή που έχει σήμερα. Αυτή η διαδρομή είναι από τις πιο ωραίες του νησιού επειδή είναι ανέγγιχτη.
16. Η πρόβλεψη καθορισμού εκτάσεων κατάλληλων για ιδιωτική πολεοδόμηση δεν είναι ζητούμενη από την τοπική κοινωνία (βλ.παρατήρησή μαςστοιχ.3 Ι και ΙΙ). Οι σχετικές προτεινόμενες ρυθμίσεις τίθενται ενάντια στη βούληση, στις πεποιθήσεις και στις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίας.