ΤΠΣ ΔΗΜΟΥ ΤΗΝΟΥ

ΞΕΡΟΛΙΘΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Την Τήνο κοσμούν περισσότερα από 500 χιλιόμετρα μονοπατιών, περίπου χίλιοι περιστεριώνες, ενώ τα «κελιά» (σταβλάκια, αποθήκες, αγροτικές κατοικίες) πιθανότατα ξεπερνούν κατά πολύ τις 50.000. Κάποια από αυτά είναι αριστουργήματα λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και μαστοριάς. Κάποια είναι παμπάλαια, κάποια υπεραιωνόβια – μνημεία.
Η αξία των δημιουργημάτων αυτών είναι όχι μόνο πολιτιστική, αλλά και περιβαλλοντική: οι αναβαθμίδες αποτελούν άμυνα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, καθώς προστατεύουν αποτελεσματικότατα από τη διάβρωση του εδάφους, την ερημοποίηση, τις πλημμύρες, και επιπλέον δημιουργούν μικροκλίματα, που ευνοούν τη βιοποικιλότητα χλωρίδας και πανίδας. Η αξία των δημιουργημάτων αυτών, ξερολιθικών και μη, είναι επίσης οικονομική, μιας και συνιστούν ένα Πολιτισμικό Τοπίο κυριολεκτικά μοναδικό, που διαφοροποιεί την Τήνο από άλλους τουριστικούς προορισμούς ήλιου και θάλασσας, και προσελκύει επισκέπτες υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Επίσης, αποτελεί τη βάση επάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί ένα μοντέλο ήπιου, βιώσιμου τουρισμού.
Θεωρώ ιδιαιτέρως κρίσιμο τα να γίνει το Πολιτισμικό Τοπίο του νησιού σεβαστό στο σύνολό του και να προστατευτεί στο πλαίσιο του νέου Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου.
Τα ξερολιθικά κτίσματα και κατασκευές στην Τήνο συνθέτουν το Πολιτισμικό Τοπίο του νησιού, χωρίς υπερβολή στο σύνολό του, δεδομένου ότι το νησί είναι αναβαθμιδωμένο απ´ άκρου σ´ άκρο και φιλοξενεί πολλές δεκάδες χιλιάδες αγροτικά κτίσματα και κατασκευές (μονοπάτια, στάβλους για μικρά και μεγάλα ζώα, αποθήκες, αλώνια κ.ο.κ.). Τα δημιουργήματα αυτά προστατεύονται ήδη από τη Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενώ το τοπίο το οποίο συνθέτουν προστατεύεται από τη Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο. Οι Συμβάσεις αυτές έχουν κυρωθεί από το ελληνικό κράτος και ως εκ τούτου αποτελούν νόμους του. Συνεπώς, δεν υπάρχει νομικό περιθώριο για καταστροφή ή αλλοίωση των κτισμάτων και κατασκευών που συνθέτουν το τοπίο της Τήνου και αποτελούν αντικείμενα των ως ανωτέρω Συμβάσεων.
Αυτή η πολιτιστική κληρονομιά της Τήνου προστατεύεται και από το εν ισχύ Χωροταξικό. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 παρ. 22 ορίζεται: «Πάντως η αρχιτεκτονική σύνθεση πρέπει…να μην καταστρέφει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του τοπίου, τόσο τα φυσικά (βραχώδεις εξάρσεις κ.λ.π.) όσο και τα ανθρωπογενή (πεζούλες, ξερολιθιές, μονοπάτια, βρύσες κ.λ.π.) στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής». Η προστασία αυτή πρέπει γίνει πιο σαφής και να ενισχυθεί.
Αλληλένδετο με τα παραπάνω είναι και το θέμα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων· πιο συγκεκριμένα της διενέργειας γεωτρήσεων, προκειμένου να εξυπηρετηθούν παραθεριστικές κατοικίες εκτός οικισμών, καθώς και το ζήτημα των κολυμβητικών δεξαμενών, οι οποίες όχι μόνο συνεπάγονται μεγάλη κατανάλωση νερού, αλλά και δεν αρμόζουν στο Πολιτισμικό Τοπίο του νησιού.
Προτείνω
1) Για τους περιστεριώνες και τους μύλους, που είναι κηρυγμένοι μνημεία και συνεπώς δεν επιτρέπεται αλλαγή χρήσης και παρεμβάσεις χωρίς την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού: α) απόσταση από όμορα υπό ανέγερση κτίρια τουλάχιστον 1 1/2 φορά το ύψος του μνημείου εντός οικισμού, και τουλάχιστον 3 φορές το ύψος του μνημείου εφόσον βρίσκεται εκτός οικισμού. β) η συντήρησή τους να γίνεται μόνο με παραδοσιακά υλικά και τεχνικές. Θα αποτελέσει ακριβώς το αντικείμενο της υπό ίδρυσης Σχολής ή Σχολών (βλ. πιο πάνω).
2) Απαγόρευση των κολυμβητικών δεξαμενών, καθώς δεν συνάδουν διόλου με τους υδάτινους πόρους, τον πολιτισμό και το τοπίο των Κυκλάδων. Σε κάθε περίπτωση, απαγόρευση των κολυμβητικών δεξαμενών εντός των παραδοσιακών οικισμών και σε ακτίνα 500 μ. από τα όριά τους. Απαγόρευση ιδιωτικών γεωτρήσεων, καθώς εξαντλούν τους υδροφόρους ορίζοντες σε μεγάλη ακτίνα γύρω τους.
3) Ιδιαίτερη σημασία έχει να αναφέρονται ρητά στο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο τα αγροτικά κτίσματα και κατασκευές, ξερολιθικά και μη, που, όπως προαναφέρθηκε, συνθέτουν το Πολιτισμικό Τοπίο του νησιού και προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες, από το ισχύον Χωροταξικό, αλλά και -στη μεγάλη πλειονότητά τους- από τον αρχαιολογικό νόμο. Αγροτικά κτίσματα είναι οι «κατοικιές» (αγροικίες), τα «κελιά» (στάβλοι, αποθήκες, αχυρώνες), οι περιστεριώνες, ανεμόμυλοι, νερόμυλοι• αγροτικές κατασκευές είναι, λόγου χάρη, τα αλώνια, οι υνταγοί (κανάλια), τα πατητήρια, οι περιφράξεις, οι πεζούλες, τα μονοπάτια.
[Η πρακτική σήμερα είναι η εξής: τα αγροτικά κτίσματα, με προσχηματική Άδεια Μικρής Κλίμακας για επισκευή, γκρεμίζονται και χτίζονται εκ νέου, με σύγχρονα υλικά και ανάρμοστα μεγάλα ανοίγματα, ύψος και εμβαδόν. Συχνά, στο πλαίσιο αυτών των «επαναχρήσεων», στάβλοι και αποθήκες βαφτίζονται αγροικίες, προκειμένου να δομηθούν γήπεδα μη άρτια και μη οικοδομήσιμα• διανοίγονται παράνομες οδοί και καταστρέφονται παραδοσιακές αγροτικές οδοί/μονοπάτια• τα νέα κτίσματα εσχάτως συνοδεύονται και από κολυμβητικές δεξαμενές, παράλληλα με ακαλαίσθητες δεξαμενές νερού σε κοινή θέα, φωτοβολταϊκά, εγκαταστάσεις ηλεκτροδότησης, σε περιοχές μέχρι τώρα ανέγγιχτες. Με αυτό τον τρόπο χάνονται διά παντός όλο και περισσότερα κτίσματα, με ταχύτατους ρυθμούς, και αλλοιώνεται το Πολιτισμικό Τοπίο στο σύνολό του.]
Επειδή η Τήνος διαθέτει πολλές δεκάδες χιλιάδες αγροτικά κτίσματα (ενδεικτικά: έχουν καταμετρηθεί σχεδόν χίλιοι περιστεριώνες), η μετατροπή των οποίων σε κατοικίες, μαζί και με τα συνοδά έργα, συνεπάγεται ριζική αλλοίωση του Πολιτισμικού Τοπίου, ζητάμε την προστασία των παραδοσιακών αγροτικών κτισμάτων, στο σύνολό τους, ξερολιθικών και μη. Συγκεκριμένα ζητάμε να απαγορεύεται η κατεδάφιση, η κάθε είδους καταστροφή ή αλλοίωση, και «επανάχρηση» των παραδοσιακών κτισμάτων και κατασκευών που απαντώνται στην ύπαιθρο, μέχρις ότου υπάρξουν επιστημονικά δεδομένα και δημιουργηθεί ένα πρότυπο αξιοποίησης αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Συγκεκριμένα, μέχρις ότου:
α) ολοκληρωθεί η επιστημονική καταγραφή και αποτύπωσή τους, προκειμένου ι) να διακριθούν οι παραδοσιακές αγροικίες από τα βοηθητικά κτίσματα (στάβλοι, αποθηκευτικά κτίσματα), ιι) να χαρακτηριστούν ως μνημεία, αρχαία ή νεώτερα, όσα κτίσματα πληρούν τις προϋποθέσεις (παλαιότητα, πολιτιστική αξία), ιιι) να υπάρξουν ακριβή δεδομένα, ώστε να εξεταστούν πιθανοί τρόποι αξιοποίησης των κτισμάτων που δεν εμπίπτουν στην προηγούμενη κατηγορία, καθώς και οι συνέπειες των πιθανών τρόπων αξιοποίησης στο Πολιτισμικό Τοπίο του νησιού στο σύνολό του.
β) υπάρξει επιστημονική μελέτη και συναίνεση σχετικά με τους σωστούς τρόπους αξοποίησής τους (πιθανή αφαίρεση του εμβαδού τους από την επιτρεπόμενη δόμηση, συντήρηση/ επισκευή/αλλαγή χρήσης με παραδοσιακά υλικά, διατήρηση των διαστάσεων των ανοιγμάτων κ.ο.κ.).
γ) προβλεφθούν τρόποι ελέγχου της δόμησής τους. Τα κτίσματα αυτά βρίσκονται σε κάθε γωνιά του νησιού, ακόμη και στις πιο απόμερες και ανέγγιχτες περιοχές, οι οποίες κατεξοχήν πρέπει να προστατευτούν. Ιδανικά, θα έπρεπε να υπάρχει τμήμα στην Υπηρεσία Δόμησης, το οποίο, σε συνεργασία με αναγνωρισμένο φορέα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως είναι ο Σύλλογός μας, ή/και με τη συνδρομή φορέα της ανώτατης εκπαίδευσης, θα ασχολούνταν αποκλειστικά με αυτό το ζήτημα, μιας και αφορά ολόκληρη την έκταση του νησιού εκτός ορίων οικισμών (η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς προβλέπει συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη διαχείριση της κληρονομιάς αυτής)•
δ) να τεθεί/ούν σε λειτουργία η/οι προαναφερθείσα/ες Σχολή/ές Ξερολιθιάς και Παραδοσιακής Δόμησης, προκειμένου να υπάρχουν ειδικευμένοι τεχνίτες για τη σωστή αξιοποίηση των κτισμάτων.
4) Να επιτρέπεται η εκτός σχεδίου δόμηση μόνο για κύρια κατοικία μόνιμων κατοίκων της Τήνου.
5) Στην περίπτωση που κατασκευάζεται και νέο κτίσμα σε γήπεδο όπου βρίσκεται παραδοσιακό κτίσμα ή κατασκευή επιβάλλεται υποχρεωτικά απόσταση, η οποία πρέπει να οριστεί (είμαστε στο στάδιο της συζήτησης με ειδικούς).
6) Οι περιτοιχίσεις των γηπέδων και οι τοίχοι αντιστήριξης στις πεζούλες να κατασκευάζονται αποκλειστικά από ξερολιθιά.
7) Να μην επιτρέπεται, ρητά, η εκτέλεση έργων μετατροπής των παραδοσιακών οδών διασύνδεσης των περιοχών του νησιού (καλντερίμια) ή τμημάτων τους σε οδούς εξυπηρέτησης τροχοφόρων.
8) Να επιβάλλεται η διατήρηση και αποκατάσταση των λιθόστρωτων δρόμων, πλατειών και σκαλοπατιών, επαναλαμβάνοντας τον τύπο της λιθόστρωσης και το μέγεθος των λίθων
9) Ευχής έργο θα ήταν στους παραδοσιακούς οικισμούς οι αναπαλαιώσεις και επισκευές να γίνονται με παραδοσιακά υλικά, από ειδικευμένους τεχνίτες, όπως θα είναι οι απόφοιτοι των Σχολών που ιδρύονται.
10) Να κηρυχθεί η Τήνος τόπος φυσικού κάλλους, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 3 του Ν. 2931/2000, με σκοπό την αποτελεσματική προστασία, ανάδειξη και διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού.
11) Απόλυτη προστασία των περιοχών που χαρακτηρίζονται από γρανιτικούς σχηματισμούς (περιοχή Βωλάξ, Φαλατάδου). Αποτελούν γεωλογικό μνημείο παγκόσμιας εμβέλειας, που τα τελευταία χρόνια αλλοιώνεται/καταστρέφεται ραγδαία λόγω εκβραχισμών που οφείλονται σε (μη βιώσιμες) οινοποιητικές και τουριστικές δραστηριότητες.
Η κληρονομιά αυτή, όπως εκφράζεται στο ανθρωπογενές, «χειροποίητο» Πολιτισμικό Τοπίο αποτελεί πόλο έλξης για εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, ενισχύει την τοπική οικονομία και της δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων ταξιδιωτικών προορισμών. Η αξία της θα πρέπει να αποτυπωθεί και στο νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Τήνου.