Ο Δήμος Μαλεβιζίου έχει έκταση 292,064 τ.χλμ και πληθυσμό 24.864 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Αποτελεί περιφερειακής εμβέλειας πόλο της ενδοχώρας της Κρήτης στην ΠΕ Ηρακλείου. Γειτνιάζει στα ανατολικά με το Δήμο Ηρακλείου της ΠΕ Ηρακλείου, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως πόλος εθνικής εμβέλειας σύμφωνα με το ΠΧΠ Κρήτης (ΦΕΚ 260/ΑΑΠ/2017) και στα δυτικά με τους Δήμους Ρεθύμνης και Ανωγείων της ΠΕ Ρεθύμνου.

Η δημοτική ενότητα Γαζίου καταλαμβάνει έκταση 98.697 στρεμμάτων, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της ΠΕ Ηρακλείου και  βρέχεται από το Αιγαίο πέλαγος. Έδρα της είναι η πόλη του Γαζίου.

Η δημοτική ενότητα Κρουσώνα καταλαμβάνει έκταση 65.809 στρεμμάτων και βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του Δήμου Μαλεβιζίου της ΠΕ Ηρακλείου. Έδρα της είναι ο οικισμός Κρουσώνας.

Η δημοτική ενότητα Τυλίσου καταλαμβάνει έκταση 127.558 στρεμμάτων. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Δήμου Μαλεβιζίου. Έδρα της είναι η Τύλισος.

Ο δήμος Μαλεβιζίου έχει μόνιμο πληθυσμό 24.864 κατοίκους (απογραφή ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011) από τους οποίους οι 12.606 κατοικούν στην πόλη του Γαζίου και αντιστοιχούν στο 50,81% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου.

Η ΔΕ Γαζίου συγκεκριμένα, συγκεντρώνει το 77,41 % του μόνιμου πληθυσμού του Δήμου, η ΔΕ Κρουσώνα συγκεντρώνει το 11,19% του μόνιμου πληθυσμού του Δήμου και η ΔΕ Τυλίσου συγκεντρώνει το 11,40% του μόνιμου πληθυσμού του Δήμου (απογραφή ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011).

Σύμφωνα με τον ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/31-3-2011) Αρθ. 5, ως σημαντικά στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος (οικοτόπων και ειδών) είναι οι περιοχές Natura, τα Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), τα Εθνικά Πάρκα, οι Εθνικοί Δρυμοί κ.λπ.

Σημειώνεται ότι η ΔΕ Κρουσώνα εντάσσεται στην Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) του Δικτύου Natura 2000 με κωδικό «GR4320005: Όρος Ίδη: Βορίζια, Γερανοί, Καλή Μαδάρα» (ΕΖ∆), η οποία εκτείνεται σε 40.848,96 (Ηα) εντός των Δ. Μαλεβιζίου και Δ. Φαιστού της Π.Ε. Ηρακλείου και των Δ. Μυλοποτάμου, Δ. Ανωγείων και Αμαρίου της Π.Ε. Ρεθύμνου, και είναι υπό την προστασία και διαχείριση του Φορέα Διαχείρισης Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης. Η Ίδη ή Ψηλορείτης με ψηλότερη κορυφή στα 2.456μ., χαρακτηρίζεται από ποικιλία σημαντικών τοπίων, μεγάλη βιοποικιλότητα, παρουσία πολλών ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, καθώς και σπάνια και απειλούμενα είδη. Ασβεστόλιθοι, δολομίτες και σχιστόλιθοι είναι τα πετρώματα που κυριαρχούν. Λόγω των έντονων κλίσεων, το ανάγλυφο περιλαμβάνει φαράγγια, μεγάλο αριθμό δολινών και εκατοντάδες σπήλαια και βάραθρα, με κάποια από τα βαθύτερα της Ελλάδας να εντοπίζονται σε διάσπαρτες θέσεις του ορεινού όγκου. Το σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανά και το Ιδαίον Άντρο στο οροπέδιο της Νίδας είναι από τα πλέον επισκέψιμα σπήλαια στην Κρήτη. Περισσότερα από 100 είδη φυτών της περιοχής είναι ενδημικά του νησιού. Μερικά από αυτά είναι ιδιαίτερα σπάνια όπως το Horstrissea dolinicola. Κάποια από αυτά όπως τα Duvalius mixanigi και Serradium sbordoni είναι στενοενδημικά και απαντώνται σε ένα ή δύο μόνο έγκοιλα του βουνού. Τα φρύγανα και οι θάμνοι μακκίας κυριαρχούν έως τα 1.600μ. υψόμετρο. Τα δάση πεύκων (Pinus brutia) εμφανίζονται στις νότιες και δυτικές πλαγιές, ενώ κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens) και σφεντάμια (Acer sempervirens) είναι διασκορπισμένα έως και τα 1700μ. υψόμετρο, δημιουργώντας συστάδες περιστασιακά. Πάνω από τα 1.700μ. η βλάστηση είναι αποσπασματική με χαμηλούς θαμνώνες από αγκαθωτά φυτά. Πολλά φυτά που χαρακτηρίζουν αυτούς τους σχηματισμούς είναι ενδημικά της Κρήτης (Asperula idaea, Centaurea idaea, κ.ά.). Τα υπόλοιπα τμήματα της περιοχής καλύπτονται από κρητικά φρύγανα με κυρίαρχα τα Berberis crettica euphorbia acanthtamnos και Astragalus angustifolium, τα οποία φτάνουν έως το υψόμετρο των 1500-1600μ. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του Ψηλορείτη που χαρακτηρίζεται από έντονες κλίσεις με απότομες πλαγιές και πευκοδάση, έχει εντοπισθεί ο κρητικός Αγριόγατος. Σε πολλές περιπτώσεις οι απότομες γεωλογικές ανυψώσεις έχουν δημιουργήσει μεγάλο αριθμό φαραγγιών που θεωρούνται φυσικοί τόποι μεγάλης σημασίας. (Πηγή: NATURA 2000 - STANDARD DATA FORM, https://natura2000.eea.europa.eu)

Σε ό,τι αφορά το υδρογραφικό δίκτυο επισημαίνεται ότι το Δήμο διασχίζουν αρκετά ρέματα, τα οποία επέφεραν και τις πρόσφατες καταστροφές από έντονες βροχοπτώσεις. Ειδικότερα, με βάση το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΦΕΚ 2687/Β/6-07-2018), η περιοχή εμπίπτει σε Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας με κωδικό EL13RAK0009. Τον Οκτώβριο του 2022 σφοδρές βροχοπτώσεις προκάλεσαν έντονα πλημμυρικά φαινόμενα ειδικά στη ΔΕ Γαζίου, ενώ εξαιτίας του πλημμυρικού  φαινομένου  προκλήθηκε ο θάνατος δύο ανθρώπων στον παραθαλάσσιο οικισμό της Αγίας Πελαγίας στη ΔΕ Γαζίου. Εξαιτίας των προαναφερόμενων φυσικών καταστροφών, ο Δήμος Μαλεβιζίου τέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης έως τις 17/04/2023, προκειμένου αφενός να αποκατασταθούν οι επιπτώσεις από τις καταστροφές και αφετέρου να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα πρόληψης παρόμοιων μελλοντικών καταστροφών.