Στην τοπική Κοινότητα Καρυόφυτου ο οικισμός του Κάτω Καρυόφυτου είναι ο μόνος χαρακτηρισμένος ως παραδοσιακός οικισμός από το Υπουργείο Πολιτισμού, σύμφωνα με το ΦΕΚ υπ. αρ. 594 από της 13/11/1978.
Στον δήμο υπάρχουν οι εξής αρχαιολογικοί χώροι και αρχαία μνημεία:
• Ξάνθη. Βυζαντινό Φρούριο. (ΦΕΚ 36/Β/3-2-1962). Χρύσα. Αρχαίος οικισμός και ταφικός τύμβος (ΦΕΚ 42/Β/23-1-1989).
• Μακάριο. Ύψωμα Προφήτης Ηλίας ή Καλλιάδιον. Φρουριακός περίβολος (ΦΕΚ 731/Β/30-81979)."
• Περί κηρύξεως διατηρητέας της Ι. Μονής Ταξιαρχών Ξάνθης (ΥΑ 15813/19-12-1961 ΦΕΚ ΦΕΚ 1107/Β/19-12-1978.)
• Ύψωμα Καλές. Φρουριακός περίβολος (ΦΕΚ 731/Β/30-8-1979).
• Κτίριο / Ιεράς Μητρόπολης Ξάνθης (χρήση: Δημ. Σταυρούπολης) (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/2263/27.8.98 ΦΕΚ 1045/Β/6.10.98)
• Κτίριο / ιδιοκτ. Π. Μουρατίδου (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/4309/61615/27.12.99 ΦΕΚ 29/Β/19.1.00)
• Φρουριακός περίβολος (ΦΕΚ 815/Β/28-12-1990, ΦΕΚ 158/Β/21-3-1991).
• "Οδός Ξάνθης - Εχίνου / Κτίριο + Περιβ. Χώρος «Παλαιά Διαπύλια» / Δημοσίου (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/805/23082/4.4.94 ΦΕΚ 409/Β/94)"
• "Περί χαρακτηρισμού ως Παραδοσιακών Οικισμών τινών του Κράτους και καθορισμού των όρων και περιορισμών δόμησης αυτών Π.Δ. 19.10.1978 (ΦΕΚ 594/Δ/13.11.1975)"
• Γέφυρα (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/2120/42297/4.8.85 ΦΕΚ 799/Β/14.9.95)
• Νερόμυλος / Ιδ. Δήμου Σταυρούπολης (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/2298/54170/17.10.01 ΦΕΚ 1351/Β/17.10.01)
• Αγροτική κατοικία / Ιδ. Σπυριάδη (Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο) (ΔΙΛΑΠ/Γ/2298/54170/17.10.01 ΦΕΚ 1351/Β/17.10.01)
• Μακεδονικός τάφος (ΦΕΚ 731/Β/30-8-1979).
• Οικισμός ρωμαϊκών χρόνων (ΦΕΚ 468/Β/10-8-1981).
• Ύψωμα Εξοχή ή Καλές. Φρουριακός περίβολος (ΦΕΚ 468/Β/10-8-1981)."
• Φρούριο ελληνιστικών χρόνων (ΦΕΚ 731/Β/30-8-1979). Φρουριακός περίβολος (ΦΕΚ 731/Β/308-1979).
• Φρούριο ελληνιστικών χρόνων (ΦΕΚ 468/Β/10-8-1981).
• ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ19/45106/2154/27-11-1990. ΦΕΚ 815/Β/28-12-1990. Κήρυξη ως αρχαιολογικού χώρου του υψώματος Νεροπλαγιά Κοιν. Γέρακα Ν. Ξάνθης.
• ΥΑ 15813/19-12-1961 ΦΕΚ 36/Β/3-2-1962. Περί χαρακτηρισμού ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων (Ίδε διόρθωσιν 179/Β/1962).
• ΥΑ Β1/Φ37/46690/2364/4-12-1978. ΦΕΚ 1107/Β/19-12-1978. Περί κηρύξεως διατηρητέας της Ι. Μονής Ταξιαρχών Ξάνθης.
• ΥΑ ΥΠΠΕ/Α1/Φ19/17176/696/19-6-1979. ΦΕΚ 731/Β/30-8-1979 Περί κηρύξεως αρχαιολογικών χώρων και μνημείων περιοχής Θράκης.
• ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ19/25021/806/19-5-1981. ΦΕΚ 468/Β/10-8-1981. Περί κηρύξεως ως αρχαιολογικών χώρων και μνημείων περιοχής Θράκης.
• ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/11/63051/21-1-1986 ΦΕΚ 73/Β/28-2-1986. Χαρακτηρισμός ως έργων τέχνης κτιρίων στην πόλη της Ξάνθης.
• ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ37/ΚΗΡ/41654/1683/21-9-1998. ΦΕΚ 1088/Β/20-10-1998. Κήρυξη οθωμανικού λουτρού στην Ξάνθη ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου.