Μορφολογικά, η περιοχή ποικίλει και αποτελείται από διαφορετικές ενότητες οι οποίες βασίζονται στη διαφορετική λιθολογική και τεκτονική τους δομή. Γενικά η περιοχή χαρακτηρίζεται ως πεδινή – λοφώδης δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειάς της βρίσκεται σε ζώνη υψομέτρων 0-200m. Υψόμετρα μεγαλύτερα των 600m παρατηρούνται µόνο στα βορειοανατολικά των οικισμών Τριαδίου (Ισενλή) και Βασιλικών. Οι κλίσεις είναι σχετικά ήπιες, ενώ η συνεχεια της διακόπτεται κατά διαστήματα από ρέματα, τα περισσότερα από τα οποία ωστόσο δεν είναι οριοθετημένα ή αξιοποιημένα. Προς τα δυτικά το υψόμετρο κατεβαίνει σταδιακά και φτάνει έως το μηδέν από τη στάθμη της θάλασσας. Η περιοχή εκεί είναι απολύτως οριζόντια και ένα μικρού μήκους μέτωπο αυτής είναι παραθαλάσσιο (περίπου 5 χλµ.), και βρέχεται από το Θερμαϊκό Κόλπο.
Κλίμα: Από τα στοιχεία βροχόπτωσης και θερμοκρασίας αέρος το κλίμα της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται ως "Μεσογειακό κλίμα Csa" κατά Coppen. Με βάση το διάγραμμα Emberger ο χειμώνας χαρακτηρίζεται ως ψυχρός ημίξηρος. Ιδιαίτερα στη βορειοδυτική ευρύτερη περιοχή από τα τέλη του φθινοπώρου μέχρι τις αρχές της άνοιξης παρατηρείται συσσώρευση χαμηλής νέφωσης (ομίχλης), η οποία κατανέμεται στο χρονικό διάστημα από 6.00 π.µ. έως και 12.00 µ.µ. και επηρεάζει δυσμενώς την εναέρια κυκλοφορία του αεροδρομίου «Μακεδονία».
Χλωρίδα: Τα οικοσυστήματα της περιοχής του ∆ήµου διακρίνονται σε Παράκτιους και εσωτερικούς υγροβιότοπους (Μίκρα, κάτω ρους Ανθεµούντα), Γεωργικά οικοσυστήματα στα πεδινά καλλιεργούμενα εδάφη, τεχνητά δασικά, χορτολοβαδικά και δασικά οικοσυστήματα στις ημιορεινές ζώνες.
Η περιοχή φυτογεωγραφικά ανήκει στη παραµεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis). Η δασική βλάστηση συγκροτείται από τρεις φυτοκοινωνικές διαπλάσεις: των αείφυλλων πλατύφυλλων, των φυλλοβολούντων το χειμώνα πλατύφυλλων και των κωνοφόρων. Οι λοφώδεις πεδινές περιοχές, κοντά στην ακτογραμμή ανήκουν στη Ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης Quercetalia ilicis και ανήκει στην θερμότερη και ξηρότερη υποζώνη (Oleo – Ceratonion).
Πανίδα: Η πυκνή κάλυψη που παρέχεται από την παρόχθια βλάστηση των ρεμάτων σε συνδυασμό µε την εγγύτητα των καλλιεργημένων εκτάσεων προσφέρουν ιδανικές συνθήκες διαβίωσης για µεγάλο αριθμό εντόμων, αμφιβίων, ερπετών, μικροθηλαστικών, και εντομοφάγων στουθιόµορφων πουλιών. Δυστυχώς δεν υπάρχουν επαρκείς παρατηρήσεις πεδίων, ώστε να καταγραφούν όλα τα παρόντα είδη καθώς, όπως είναι προφανές, απαιτούνται επαναλαμβανόμενες και εποχιακές επισκέψεις για τέτοιου είδους καταγραφές.
Λατομεία – Ορυκτός Πλούτος: Στην περιοχή των Ταγαράδων υφίσταται ένα αδειοδοτηµένο λατομείο . Ακόμη σε απόσταση 3 χλµ. από το οικισμό του Κάτω Σχολαρίου λειτουργεί λατομείο αδρανών υλικών. Επίσης υπάρχουν και κάποια ανενεργά στην ευρύτερη περιοχή που δεν έχουν αποκατασταθεί. Σε ότι αφορά τον ορυκτό πλούτο υπάρχουν κάποια µη αξιοποιήσιμα κοιτάσματα μαρμάρων καθώς και μικρή μεταλλοφορία χρωμίτη και μαγνησίτη.
Υδάτινο δυναμικό: Κύριος αποδέκτης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης είναι ο χείμαρρος Ανθεµούντας ο οποίος παρουσιάζει ένα μέτρια αναπτυγμένο σύστημα αποστράγγισης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης του Ανθεµούντα και εκβάλλει στον Θερμαϊκό κόλπο. Η μορφή του υδρογραφικού δικτύου είναι κυρίως δενδριτική, η δε διεύθυνση απορροής του είναι ∆Β∆ – ΑΝΑ. Η φυσιογνωμία της περιοχής μπορεί να διακριθεί σε µία σειρά υπολεκανών οι οποίες αποστραγγίζονται από χείμαρρους ή ρυάκια που τις διαρρέουν Τα ρέματα της περιοχής από άποψη υδατικού περιεχομένου είναι δευτερεύουσας σημασίας µε πιο σημαντικά τα παρακάτω:
● Υδατόρευμα Άγριος Λάκκος και Βαθύς Λάκκος: που αποστραγγίζει τις νότιες παρυφές του ανατολικού τμήματος της λεκάνης απορροής
● Υδατόρευµα Μαυριδινό : το οποίο διασχίζει την περιοχή νοτίως των Βασιλικών και μαζί µε τα προαναφερθέντα υδατορεύµατα Άγριος Λάκκος και Βαθύς Λάκκος εκρέουν στον Ανθεµούντα εντός του οικιστικού συγκροτήµατος των Βασιλικών
● Υδατόρευµα Ψιµιώτικος Λάκκος :το οποίο πηγάζει από τα ορεινά τμήματα της Περιστεράς και εκρέει στον Ανθεµούντα πλησίον του χωριού Λακκιά
● Υδατόρευµα Μαυρανέρι :το οποίο στραγγίζει την περιοχή μεταξύ θέρμης και Λακκιάς
● Υδατόρευµα Λυκόρεµα :το οποίο διασχίζει την νότια περιοχή µεταξύ Ταγαράδων και της Αγ. Παρασκευής
● Υδατορευµα Τριαδίου
● Υδατόρευµα Πλαγιαρίου – Περαίας
● Υδατόρευµα Πλαγιαρίου– Νέων Επιβατών (ρέµα Επανοµής).
Τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της αστικοποίησης (στεγάνωση) και κύρια της κλιµατικής αλλαγής παρατηρείται αύξηση των πληµµυρικών φαινοµένων. Στα φαινόµενα αυτά συντελούν και άλλες αλλαγές στην περιοχή (πχ. αποµείωση βλάστησης).
Φράγματα: Στην περιοχή του Δήμου Θέρμης έχουν κατασκευαστεί μικρά φράγματα µε κύριο σκοπό τον τεχνητό εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα. Το πρώτο από αυτά άρχισε να κατασκευάζεται στο χείμαρρο Βαθύλακο το 1993 µε εμβαδόν λεκάνης κατάκλισης 28 στρέμματα. Το δεύτερο φράγμα κατασκευάστηκε σε κοντινή περιοχή (φράγµα Τριαδίου ) µε εμβαδόν λεκάνης κατάκλισης 18 στρέμματα. Το τρίτο φράγμα κατασκευάσθηκε στην περιοχή Βασιλικών µε εμβαδόν λεκάνης κατάκλισης 15 στρέμματα. Τέλος αξίζει να αναφερθούν και τα φράγματα στη περιοχή του Κ. Σχολαρίου και του Αγίου Αντωνίου που στοχεύουν στην εξυπηρέτηση της άρδευσης.
Ιαματικά νερά: Αξίζει να αναφερθούν το όξινο πεδίο της Σουρωτής – Ταγαράδων και το θερµοµεταλλικό των Ιαματικών πηγών (Λουτρών) της Θέρμης. Το νερό της Σουρωτής έχει χαρακτηρισθεί ως ιαματικό µε σημαντικό αριθμό πηγών - αναβλύσεων στην ευρύτερη περιοχή και την κύρια πηγή, µε την µεγαλύτερη παροχή, να βρίσκεται στον χώρο εμφιάλωσης όπου και το εκμεταλλεύεται η ομώνυμή επιχείρηση. Το νερό της Σουρωτής χαρακτηρίζεται ως όξινο Υπόξινο Οξυανθρακούχο Ασβεστούχο Μαγνησιούχο Σιδηρούχο Φυσικό Μεταλλικό Νερό.
Γεωθερμία: Σε ότι αφορά την ύπαρξη γεωθερμικού πεδίου στην ευρύτερη περιοχή του ∆ήµου Θέρµης αυτή έχει διαπιστωθεί από την ύπαρξη θερµοµεταλλικών πηγών , από έρευνες που έχουν γίνει από το ΙΓΜΕ, αλλά και από ερευνητική γεωθερμική γεώτρηση που έχει κάνει ο ∆ήµος σε περιοχή του αγροκτήματος των Ταγαράδων από την οποία πήρε αντλούμενο γεωθερμικό ρευστό θερμοκρασία 31,2 βαθμών C και παροχής 50 m3/hr. Τμήμα του είναι μισθωμένο, χωρίς όμως να έχει αξιοποιηθεί μέχρι και σήμερα το γεωθερμικό πεδίο. Αξιόλογο γεωθερμικό πεδίο υπάρχει στην περιοχή των Λουτρών της Θέρμης µε θερμοκρασίες 36 βαθμών C όπου και λειτουργούν από την αρχαιότητα ιαματικά λουτρά (Θέρμες) (ανήκουν στο ∆ήµο Θεσσαλονίκης).
Προστατευόμενες περιοχές – περιβαλλοντικά αξιόλογες περιοχές: Το τμήμα του όρους Χορτιάτη µε κωδικό ΑΒ4080153 είναι η μοναδική περιοχή µε ενδιαφέρον για το φυσικό της περιβάλλον όπου όμως εκτός του χαρακτηρισμού της ως αναδασωτέας, δεν υπάρχουν στοιχεία ένταξης στο θεσμικό πλαίσιο. Η οικολογική αξία της περιοχής του Χορτιάτη κρίνεται παρά ταύτα σημαντική, καθώς σε αυτόν απαντώνται τρωτά και ενδημικά είδη χλωρίδας, ενώ αποτελεί σημαντικό καταφύγιο για την άγρια πανίδα της περιοχής.
Μία ζώνη στα βόρεια του οικισμού των Βασιλικών, και συγκεκριμένα τμήματα των Τοπικών Κοινοτήτων Περιστεράς και Λιβαδίου, ανήκει στον υγροβιότοπο των λινών Κορώνειας και Βόλβης. Είναι ένας από τους 11 ελληνικούς υγροβιότοπους διεθνούς σημασίας που προστατεύονται από τη συνθήκη Ramsar. Επίσης περιλαμβάνεται στις περιοχές του Ευρωπαϊκού ∆ικτύου «Φύση 2000» (ΝATURA 2000) και στις περιοχές οδηγίας 79/409 της Ε.Ε., αποτελώντας Ειδική Ζώνη ∆ιατήρησης µε κωδικό εθνικού Καταλόγου Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. GR 1270010.
Οι Δημοτικές Ενότητες Θέρμης και Βασιλικών διαθέτουν περιοχή ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα ∆9 εντός της οποίας οριοθετείται και µια ζώνη προστασίας και οικοανάπτυξης, η οποία καταλαμβάνει έκταση µεταξύ των δύο κοιτών του Ανθεµούντα (ΕΒ8). Μία δεύτερη περιοχή χαρακτηρισμένη ως ζώνη προστασίας και οικοανάπτυξης αναπτύσσεται δυτικά και βορείως του ∆ήµου και προσδιορίζεται από το όριο της αναδασωτέας ζώνης Θεσσαλονίκης (ΕΒ5). Τέλος, µια ζώνη στα βόρεια της ∆.Ε Θέρµης και µια ζώνη στα βόρεια της ∆.Ε. Βασιλικών, ανήκουν στο καταφύγιο άγριας ζωής Χορτιάτη (Κωδ. Κ872, ΦΕΚ 810Β/2001) και στο µόνιµο καταφύγιο θηραµάτων στην περιοχή Κοινοτήτων Ζαγκλιβερίου, Αδάµ, Πετροκεράσων, Λειβαδίου (Κωδ. Κ117, ΦΕΚ 673Β/1985) αντίστοιχα. Οι εν λόγω περιοχές έχουν ιδιαίτερη σηµασία ως σηµαντικοί τόποι ανάπτυξης της άγριας χλωρίδας και ως βιότοποι αναπαραγωγής, διατροφής, διαχείµασης ειδών της άγριας πανίδας.
Ρέματα: Όπως προαναφέρθηκε την περιοχή χαρακτηρίζει το έντονο ανάγλυφο. Έχει πολλά ρέµατα που ποικίλουν σε βάθος και κλίσεις. Κοινό χαρακτηριστικό τους δυστυχώς, είναι ότι όλα αποτελούν εν δυνάμει χώρους παράνομής απόθεσης μπάζων και λοιπών απορριμμάτων.
Στην ευρύτερη περιοχή του ∆ήµου, όμως, υπάρχουν αλσύλλια Πεύκης, όπως προαναφέρθηκαν και στην παράγραφο της χλωρίδας ενώ αξιόλογο είναι το Φράγμα της Θέρμης που αποτελεί έναν μαγευτικό χώρο µε την τεχνητή λίμνη, τα δέντρα και τις διαδρομές. Το Φράγμα της Θέρμης αποτελεί εκτός από τόπο αναψυχής και μέτρο για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος.
Στις παραπάνω περιβαλλοντικές παρεμβάσεις έρχεται να προστεθεί ένα έργο πνοής που βρίσκεται στο συγκεκριμένο χώρο και απευθύνεται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για την ανάπλαση της χωματερής της Θέρμης. Ένα έργο που χρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε φορέα υλοποίησης το Σύνδεσμο ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης, συνολικού κόστους περίπου 3 εκ. €.
Δύο γνωστοί και πολυσύχναστοι χώροι αναψυχής, το Φράγμα της Θέρμης και τα Πλατανάκια του Πανοράματος, συνδέονται πλέον µε µια µμοναδική διαδρομή περιπάτου, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους επισκέπτες και κυρίως στους λάτρεις της πεζοπορίας να διασχίσουν µια φυσική διαδρομή. Με τη δημιουργία του µμονοπατιού και των βοηθητικών υποδομών αναδεικνύεται όλη η περιοχή από το φράγμα Θέρμης μέχρι τα όρια του Δήμου Πυλαίας - Χορτιάτη αφού η πορεία του συνδυάζει διάφορους χώρους φυσικής ομορφιάς καθώς και τα παλιά τεχνικά έργα, τα φράγματα, τους μικρούς καταρράκτες, την πλούσια βλάστηση. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν μερικά από τα δασικά οικοσυστήματα του Δήµου:
● Το δασόκτημά Ισενλή, συνολικής έκτασης 11.735,188 στρ., το οποίο βρίσκεται ανατολικά του οικισμού Τριαδίου, στα βορειοανατολικά όρια του ∆ήµου Θέρμης.
● Το αλσύλλιο (παλιές αναδασώσεις) Θέρµης συνολικής έκτασης περίπου 1.050 στρ.
● Οι δασικές εκτάσεις (κυρίως αείφυλλα – πλατύφυλλα) Θέρμης συνολικής έκτασης περί τα 1.250 στρ.
● Οι Αναδασώσεις (κυρίως τραχείας πεύκης) Θέρµης – Τριαδίου συνολικής έκτασης περί τα 2.650 στρ.
● Οι δασικές εκτάσεις (κυρίως αείφυλλα – πλατύφυλλα) Θέρµης – Τριαδίου συνολικής έκτασης περί τα 3.400 στρ
● Οι αναδασώσεις (κυρίως τραχείας πεύκης) Νέας Ραιδεστού συνολικής έκτασης περί τα 950 στρ.
● Το δασόκτηµα Βασιλικών, συνολικής έκτασης 9.135,495 στρ., προστατευόµενο από τη ∆ασική Νοµοθεσία
● ∆ηµοτική δασική έκταση ∆.Κ. Αγ. Παρασκευής συνολικής έκτασης 3.840 στρ.
● ∆ασύλλιο Αγίας Κυριακής (7,3 στρ.) και ∆ασύλλιο Αγίου Παντελεήµονα (8,5 στρ.) Τριλόφου συνολικής έκτασης 15,8 στρ.
● ∆ασύλλιο Τούµπας (64,00 στρ.) και Αλσύλλιο Πλαγιαρίου (28,78 στρ.) συνολικής έκτασης 92,78 στρ.
● ∆ασύλλιο Τσαΐρια (33,532 στρ.) και ∆ασύλλιο ∆εξαµενής Καρδίας (56,8 στρ.) συνολικής έκτασης 90,332 στρ.
● ∆ασύλλιο Προφήτη Ηλία (16,00 στρ.) και ∆ασύλλιο Εκκλησίας Αγίου Γεωργίου (16,40 στρ.) συνολικής έκτασης 32,40 στρ.
Αξιοσημείωτη τέλος είναι η ζώνη προστασίας φυσικού µμεταλλικού νερού Σουρωτής. ∆ύο ζώνες προστασίας έχουν οριοθετηθεί σύμφωνα µε την αναγκαιότητα προστασίας πηγών φυσικού µμεταλλικού νερού που ορίζεται µε το Π∆ 433/83. Η ζώνη Α έχει διάμετρο περίπου 100 µ. και περιλαμβάνει την πηγή εμφιάλωσης και µμελλοντικές υδρομαστεύσεις. Η ζώνη Β έχει μέγιστη διάμετρο περίπου δύο χιλιόμετρα και περιλαμβάνει την υδροκριτική γραμμή των γύρω υψωμάτων καθώς και το παρακείμενο του εμφιαλωτηρίου ρέμα.
