Στις Δ.Ε. Αριδαίας και Εξαπλάτανου, δεν υπάρχει χαρακτηρισμένος ιστορικός τόπος βάσει του άρθρου 6 του ν.4067/2012 ή του ν. 3028/2002 αντιστοίχως.
Στην Δ.Ε. Αριδαίας υπάρχουν ένας κηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός (Π.Δ.19-6-92, ΦΕΚ 691Δ/92), το Άνω Γαρέφειο, ενώ ως «ενδιαφέροντες» αναφέρονται το Βορεινό και το Άνω Λουτράκι. Εγκαταλειμμένοι οικισμοί είναι το Παλαιό Λουτράκι και το Πευκωτό, στους οποίους σώζονται ορισμένα μόνο κτίρια με εξαιρετικό ενδιαφέρον από αισθητικής άποψης.
Στην Δ.Ε. Εξαπλατάνου υπάρχουν τέσσερις κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί (Π.Δ. 19-06-1992, ΦΕΚ 691Δ/92), όλοι στην περιοχή της Άνω Αλμωπίας, ο Αρχάγγελος, το Αετοχώρι, η Λαγκαδιά και η Περίκλεια.
Ο Δήμος Αλμωπίας έχει πλούσια αρχαιολογική, βυζαντινή και μνημειακή κληρονομιά η οποία δεν έχει αναδειχθεί έως σήμερα. Ο φορέας που έχει επιφορτισθεί το ρόλο είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας, μετά την πρόσφατη συγχώνευση της ΙΖ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων για τους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους, της 11ης Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και της Δ’ Εφορείας Νεότερων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας για τις βυζαντινές-μνημειακές αρχαιότητες.
Οι κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι είναι οι ακόλουθοι σύμφωνα με έγγραφο (πριν την συγχώνευση) της ΙΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων:
• ΑΨΑΛΟΣ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/32546/225/7-5-1996, ΦΕΚ 572/Β/16-7-96, Αρχαίος οικισμός στη θέση Τούμπα.
• ΑΨΑΛΟΣ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/61249π.ε./ 31-3-1999, ΦΕΚ 425/Β/22-4-99, Αρχαίος οικισμός στη θέση ΒΕΡΠΕΝ.
• ΑΛΩΡΟ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/58165/3458Π.Ε./19-6-98, ΦΕΚ 690/Β/8-7-1998 και ΦΕΚ 1068/Β/12-10-98
• ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ-ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ4,/1918/931/22-5-96 ΦΕΚ 608/Β/22-7-96. Ελληνιστικός οικισμός και νεκροταφείο τύμβων.
• ΠΕΡΙΚΛΕΙΑ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/46553/2884/19-11-197, Νεκροταφείο ελληνιστικών χρόνων
• ΧΡΥΣΗ. Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/2875/168/19-5-2000, Ελληνιστικός οικισμός και νεκροταφείο τύμβων.
Επίσης, κηρυγμένες Βυζαντινές αρχαιότητες είναι οι ακόλουθες σύμφωνα με έγγραφο (πριν την συγχώνευση) της 11ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Συγκεκριμένα:
• Αρχαιολογικός χώρος Α-ΝΑ κοινότητας Αλώρου
• Άλωρος. Θέση Ποτιστικά Α΄. Αψιδωτό κτίριο
• Αρχαιολογικός χώρος στη θέση Βέρπεν στην περιοχή Αψάλου
• Κάστρο Χρυσής (Μογλενά)
• Θέση Πολυκάρπη ανατολικά της Πολυκάρπης
• Υπώρειες του λόφου του Αγίου Δημητρίου στην Ξιφιανή (αψιδωτό κτίσμα)
• 2ο χλμ. Εθνικής οδού Ξιφιανής-Αριδαίας (συστάδα παλαιοχριστιανικών τάφων) • Νεοχώρι Βορεινού. Θέση Ίσβορ (παλαιοχριστιανικός τάφος)
• Ενώτα. Κάστρο.
Με βάση έγγραφο (πριν την συγχώνευση) της Δ’ Εφορίας Νεότερων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας τα κηρυγμένα κτίρια της περιοχής είναι τα ακόλουθα:
• Αριδαία: Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός (ιστορικό διατηρητέο μνημείο)
• Σωσάνδρα: Τετράμυλος (έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο)
• Εξάμυλος (ιστορικό διατηρητέο μνημείο)